Modus: Prace z historii sztuki (15.2015)

4. Fragment planu miasta
Pińczowa, ok. 1773-1780.
Wg A. Miłobędzki, Zamek
w Pińczowie za Myszkow-
siacń. t/początków nowo-
żytnę/ rezyden c/7 w Po/sce,
w: Sarmat/a artisfica. Księga
pamiątkowa ku czci profeso-
ra M/iadystawa 7omk/'ew/cza,
Warszawa 1968, s. 40

Ogólny kształt pińczowskiej siedziby ordynatów
można zrekonstruować na podstawie wspomnia-
nych widoków, planów katastralnych z lat ok. 1773-
-1780^ (il. 4) i 1825*8, inwentarza pałacu z roku 1799
oraz odkrytych przez archeologów fundamentów
i fragmentów detalu kamiennego. Wznosiła się ona na
niewielkim, stromym wzgórzu, opadającym w stronę
miasta i rzeki Nidy. Składała się z ogrodu, właściwej
rezydencji, zabudowań gospodarczych oraz między-
murza. Główną budowlą był dawny zamek biskupa
Oleśnickiego, zmodernizowany przez Gucciego, zło-
żony z trzech trójkondygnacyjnych budynków otacza-
jących niewielki dziedziniec wewnętrzny ozdobiony
kamiennymi krużgankami. Budynek południowy,
będący dawnym domem pańskim, był ozdobiony za-
chowanymi średniowiecznymi wykuszami, łatwo do-
strzegalnymi na widokach Pińczowa autorstwa Eryka
Dahlberga. Wjazd do zamku prowadził przez most
nad fosą, następnie przez rampę zwróconą na północ
wprost na prostokątny i nieco wydłużony dziedziniec
utworzony z parterowych zabudowań*^. Komunika-
cję zapewniały dodatkowo dwie bramy usytuowane
w murze u styku zabudowań gospodarczych.
Całe wzgórze z zamkiem otaczał mur z niewielkimi basztami. Przestrzeń
między nim a właściwą rezydencją miał według Adama Miłobędzkiego zajmo-
wać zwierzyniec^". Notatka z roku 1833 wspomina, że stoki porastały winnice W
U podnóża zespołu mieszkalnego wykopano trzy stawy, które były zasilane wodą
z nieistniejącego dziś źródłaW
Od południa do muru okalającego zespół przylegał zbliżony kształtem do
prostokąta ogród, otoczony niskim kamiennym parkanem. W jego południowo-
-wschodnim narożniku do dnia dzisiejszego zachował się pięcioboczny pawilon^.
Według Miłobędzkiego nieistniejący obecnie pawilon północno-wschodni miał
zostać włączony w obręb pałacu wybudowanego pod koniec XVIII wieku przez
Wielopolskich. Badacz uważał także, że łaźnia pińczowska miałaby znajdować
się w którymś z czterech narożników ogrodowego parkanuW Podzielony na
kwatery ogród przecinał kanał wiodący z północy na południe, od trzech stawów
u podnóża zamku. Ciek wodny biegł następnie między zabudowaniami domów

17 Archiwum Główne Akt Dawnych (dalej: AGAD), sygn. AD 1727/1777.
18 Archiwum Państwowe w Kielcach (dalej: APK), Akta miasta Pińczowa, sygn. 156.
19 A. Miłobędzki, Zamek w Pińczowie, s. 38. Adam Miłobędzki uważał, że był to dziedziniec gospo-
darczy, jednak jego znaczne rozmiary mogą wskazywać również na reprezentacyjne funkcje.
20 Ibidem, s. 38.
21 K. Tańska Hofmanowa, Opis różnych okolic, s. 244. Także tradycja, na którą wskazuje Andrzej
Dziubiński (Przechadzkapo Pińczowie i okolicy, Pińczów 1992, s. 70), nakazywała nazywać stoki
wzgórza zamkowego winnicami.
22 A. Miłobędzki, Zamek w Pińczowie, s. 38.
23 A. Fischinger, Sand Gncci, s. 25-26; A. Miłobędzki, Zamek w Pińczowie, s. 38; KZSP III, 9, s. 69;
J. Kuczyński, Ityniki hadań, s. 217; A. Dziubiński, Przechadzka po Pińczowie, s. 65.
24 A. Miłobędzki, Zamek w Pińczowie, s. 38.

164

ARTYKUŁY

Aleksander Stankiewicz