Molè, Vojeslav: Sztuka Słowian południowych (Wrocław [u.a.], 1962)

PRZEDMOWA

Cel, jaki przyświecał mi przy ułożeniu niniejszej książki, był dwojaki: podać zwięzły, a przy
tym możliwie dokładny obraz sztuki, czy też kultury artystycznej Słowiańszczyzny południowej na
przestrzeni wieków aż do czasów nowszych, a po wtóre przedstawić i oświetlić choćby najważniej-
sze spośród wielkiej ilości problemów, które z tą sztuką się wiążą.

Od samego początku zdawałem sobie sprawę z niemałych trudności, z jakimi tego rodzaju wy-
tyczne muszą się zetknąć przy ich opracowaniu. Można by je pokrótce określić następująco: Sło-
wiańszczyzna południowa nigdy w przeszłości nie stanowiła zwartej całości ani państwowo-politycz-
nej, ani kulturalnej. Rozwój poszczególnych jej odłamów o różnych losach historycznych przebiegał
różnymi drogami, a różne były także formy ich życia oraz formy i treści twórczości kulturalnej i arty-
stycznej. Chcąc znaleźć dla tak wielu odmian wspólny mianownik, trzeba było sięgnąć do momentu,
jaki stanowiło choćby organiczne związanie w ramach europejskich większości centrów Słowiańszczy-
zny południowej z rolą historyczną i kulturalną Półwyspu Bałkańskiego. Tym samym zaś historia
sztuki czy kultury artystycznej Słowian południowych poprzez swoją problematykę wiąże się blisko,
a miejscami wprost nierozłącznie z zasięgiem problemów tradycji i kontynuacji, które od późnej
starożytności utrzymywały się, promieniowały i działały na tych ziemiach, a którym na imię Grecja,
Italia i Orient, czyli hellenizm, lub też Bizancjum oraz Rzym, czyli Wschód i Zachód. Następstwem
takiego stanu rzeczy jest jednak podział Słowian południowych w zasadzie na dwa różne światy
kultury, zgrupowane głównie wokół Bizancjum (Wschód) i Rzymu (Zachód). Podział ten poniekąd
upraszcza sytuację, lecz zarazem ją jednak zawęża oraz rozdrabnia. Z jednej strony dzieli wpraw-
dzie Słowian południowych na dwie grupy, jedną o kulturze podstawowej bizantyńskiej, drugą
o podstawach zachodnich, ale równocześnie musi w końcu prowadzić także w ramach każdej z tych
grup do wydobycia dalszego zróżnicowania o rysach mniej lub bardziej swoistych.

Momenty te podyktowały zarówno sam układ książki, jak i konieczność łączenia głównych prą-
dów i kierunków sztuki ze sztuką krajów sąsiednich, a tym samym z wielkimi nurtami sztuki euro-
pejskiej. Wyłuszczono więc najpierw kwestie podstawowe, uzasadniające podjęcie przedstawienia
sztuki Słowiańszczyzny południowej w ramach wspólnych i jednolitych, co stanowi w nauce właści-
wie pierwszą tego rodzaju próbę, poruszono następnie momenty wspólne, po czym przedstawiono
średniowieczną sztukę grupy bałkańsko-bizantyńskiej, a dopiero potem kolejno sztukę poszczegól-
nych okresów „zachodnich” krajów południowosłowiańskich. Przy tym wielkie różnice kultury arty-
stycznej, zachodzące między obiema grupami, musiały się szczególnie mocno uwydatnić w okresach
pośredniowiecznych. Wielki przełom, jaki nastąpił w życiu wszystkich narodów południowosłowiań-
skich w XVIII w., w okresie Oświecenia i w związku z walkami o wyzwolenie narodowe zarówno
w Austrii, na Węgrzech, jak i w krajach pod panowaniem tureckim, oznacza nowy okres także dla
twórczości kulturalnej. W coraz wyższym stopniu język sztuk plastycznych staje się wspólny i for-
malny w sensie zachodnioeuropejskim, a w końcu także problemy samej twórczości artystycznej. To-
też sztuka ta mogła być już wspólnie omawiana, przy czym nie pominięto podkreślenia, że i w tej