Molè, Vojeslav: Sztuka Słowian południowych (Wrocław [u.a.], 1962)

CZĘŚĆ PIERWSZA

SZTUKA SŁOWIAN BIZANTYNSKO-BAŁKANSKICH

ŚREDNIOWIECZE — ARCHITEKTURA

I

BUŁGARIA

Początki

Dwie rzeczy utrudniają przede wszystkim oświetlenie jednej z historycznie szczególnie ważnych
kwestii, tj. najstarszej sztuki czy też kultury artystycznej Słowian południowych zarówno w epoce
przed ich osiedleniem się na nowych ziemiach, jak i w okresie przed przyjęciem chrześcijaństwa
czy wejścia w bliższy kontakt z otaczającym ich światem na Półwyspie Bałkańskim, nad Adriatykiem
i w krajach alpejskich. Są to: brak wystarczającej ilości zabytków oraz fakt, że plemion słowiań-
skich nie wiązała z nową ojczyzną żadna tradycja dawniejsza i że znaleźli się na jej obszarach jako
nowi przybysze. Toteż związane z tą kwestią zagadnienia albo tkwią jeszcze całkowicie w zasięgu
badań raczej archeologicznych lub badań nad kulturą materialną (np. w dziedzinie badań nad cera-
miką, zwłaszcza użytkową), albo są czysto hipotetyczne. Trudno przecież wyniki badań nad pier-
wotną kulturą artystyczną Słowian (zresztą bardzo skromne), zdobyte na ziemiach Słowian zachod-
nich czy też wschodnich, przenosić na pierwotnych Słowian południowych, a jeszcze mniej pewne
są hipotezy o najstarszej sztuce Słowian południowych, wysnute na podstawie ich własnych zabyt-
ków z okresów późniejszych к

Tego rodzaju problemy nasuwały się same przez się, a wiadomo, jak doniosłe bywały cza-
sami wyniki ich badań gdzie indziej, np. u niektórych plemion i ludów germańskich, które w okre-
sie wędrówki ludów przedostawały się z jednego końca Europy do drugiego (u Ostrogotów, Wi-
zygotów, Hunów, Longobardów i in.). U Słowian przy dzisiejszym stanie badań nie rozporządzamy
tego rodzaju obfitym materiałem z okresu wczesnohistorycznego w dziedzinie sztuki. To, co się
zachowało, należy przeważnie już do czasów późniejszych, m. in. przede wszystkim materiały na
obszarach Słowian wschodnich i do pewnego stopnia zachodnich, natomiast u Słowian południo-
wych tak niewiele pozostało zabytków z tych okresów wczesnych, że nie pozwala to na żadną wy-
raźną rekonstrukcję starszego oblicza ich kultury artystycznej z czasów przed osiedleniem się na
nowych terytoriach południowych.

Nie zaprzecza to wprawdzie możliwościom innego rodzaju, mianowicie próbom dotarcia do
sztuki pierwotnej Słowian południowych i poznania jej charakteru poprzez zabytki sztuki później-
szej, już schrystianizowanej i związanej ze sztuką wielkich centrów obcych, oraz poprzez zawarte
w nich osobliwości miejscowe i regionalne. Próby tego rodzaju niejednokrotnie podejmowano. Nie
ulega przecież wątpliwości, że w późniejszych fazach rozwojowych niejedno ze sztuki dawniejszej
się zachowało albo wśród składników sztuki monumentalnej, albo też wśród elementów sztuki ludo-
wej, zwłaszcza zdobniczej. Nieraz wśród dzieł sztuki późniejszej zachowuje się w takich wypadkach
wraz z innymi tradycjami miejscowymi i regionalnymi przede wszystkim zamiłowanie do określo-
nych materiałów, np. w architekturze (drzewo, kamień, cegła), oraz zwyczaje i procedury techniczne,
a oprócz tego (zwłaszcza na płaszczyźnie sztuki ludowej) motywy i zestawienia ornamentacyjne.