DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.24114#0057
II
MACEDONIA
Architektura Macedonii
Ze sztuką bułgarskiego Presławia, będącą poniekąd punktem szczytowym wczesnośredniowiecz-
nej twórczości Bułgarii, żywo kontrastują zabytki wczesnośredniowiecznej sztuki Macedonii; wy-
łącznie sztuki architektonicznej, przypadającej częściowo również na koniec w. IX, przeważnie jed-
nak należącej już do okresu państwa „macedońsko-słowiańskiego” cara Samuila (976—1014 lub
1018). Między centrum Bułgarii „wschodniej” a środowiskiem macedońsko-słowiańskim nad jezio-
rami Prespańskim i Ohridzkim nie brak wprawdzie punktów stycznych, ale język, którym zabytki
macedońskie przemawiają, jest inny, tak jak inne było też całe położenie gospodarczo-polityczne
państwa oraz polityka Samuila, opierająca się na Zachodzie i Południu. Również tutaj związana jest
sztuka przede wszystkim z tradycjami miejscowymi, a są to tradycje wyraźnie przeważającego
hellenizmu. Do tego konieczna jest jednak na wstępie krótka uwaga o charakterze zasadniczym.
„Kwestia macedońska”, która w ciągu w. XIX i aż do czasów najnowszych stanowiła jedno
z najtrudniejszych zagadnień polityki międzynarodowej na Bałkanach, a zwłaszcza odwieczne jabłko
niezgody i ciągłych sporów i walk serbsko-bułgarskich, znajdowała echa także w zabarwianiu inter-
pretacji dziejów zarówno politycznych, jak kulturalnych i artystycznych Macedonii. Gdy bowiem
badacze bułgarscy wszelką twórczość na jej obszarach uważali za bułgarską, to nauka serbska często
dopatrywała się w niej sztuki serbskiej, nie mówiąc już i o tym, że Grecy widzieli w niej jedynie
dzieła sztuki bizantyńskiej, czyli greckiej. Było to w dużym stopniu następstwem płynności granic
etnicznych i polityczno-państwowych na jednym z najdonioślejszych punktów w stosunkach mię-
dzynarodowych, i to w ciągu tysiącleci historii Europy południowo-wschodniej. Spojrzenie bez uprze-
dzeń na fakty historyczne pozwala jednak zjawiska te oceniać w sposób odpowiadający jak naj-
lepiej samej historii kraju i narodu, jak i dzisiejszej sytuacji polityczno-prawnej oraz kulturalnej
Macedonii. We wczesnych swoich dziejach Macedonia znalazła się wprawdzie w ramach państwa
bułgarskiego, a państwo macedońsko-słowiańskie cara Samuila, które jako wynik powstania star-
szyzny plemion Słowian macedońskich było do pewnego stopnia kontynuacją pierwszego państwa
bułgarskiego, ale zarazem było jednak nowe, niepodległe i pod każdym względem, politycznie i kul-
turalnie, skoncentrowane wokół centrum ohridzko-prespańskiego, promieniującego swoją twórczością
na całą Słowiańszczyznę bałkańską.
Dwa fakty historyczne zaważyły na całym charakterze kulturalnym środowiska: stworzenie przez
świętych Klimenta i Nauma wielkiego słowiańkiego centrum religijnego nad Jeziorami Ohridzkim
i Prespańskim oraz powstanie w tychże okolicach centrum państwa cara Samuila. Wycofanie się
obu tych świętych w te okolice bynajmniej nie łączyło się z jakimś odosobnieniem się od świata
i ludzi. Wręcz przeciwnie. Okolice te leżały, tak jak jeszcze dzisiaj, wzdłuż wielkich dróg łączących
Adriatyk z brzegami Morza Egejskiego, a zwłaszcza słynnej, starej via Egnatia, łączącej brzegi
Italii poprzez Półwysep z Salonikami, niedaleko stąd położonymi, i z Konstantynopolem, a stamtąd
jeszcze dalej, z Azją Mniejszą i całym Bliskim Wschodem. A co nie mniej ważne: tutaj właśnie
znajdowało się od najdawniejszych czasów środowisko żywych tradycji przeszłości wraz z twórczą
teraźniejszością. Wykopaliska archeologiczne ostatnich kilku dziesięcioleci wydobyły na tym właśnie
terenie zabytki-pomniki różnych epok, których nieprzerwany łańcuch prowadzi od wczesnej prehisto-
rii, sięgającej od czasów przedmykeńskich poprzez wszystkie okresy starożytności greckich i iliryj-
skich, hellenizmu i panowania rzymskiego aż do wczesnego średniowiecza i jeszcze dalej, właściwie
aż do dnia dzisiejszego. Żeby wymienić tylko kilka przykładów, wystarczy powiedzieć, że w bezpo-
średnim sąsiedztwie Jeziora Ohridzkiego leży wioska Trebeniśte, gdzie odkryto jeden z najciekaw-
szych skarbów iliryjsko-grecko-archaicznych, że niedaleko stąd leży w monumentalnych ruinach mia-
sto Stobi i do dziś dnia tętni pełnym życiem prastare greckie miasto Saloniki, że całe terytorium
{ Mole, Sztuka Słowian południowych
MACEDONIA
Architektura Macedonii
Ze sztuką bułgarskiego Presławia, będącą poniekąd punktem szczytowym wczesnośredniowiecz-
nej twórczości Bułgarii, żywo kontrastują zabytki wczesnośredniowiecznej sztuki Macedonii; wy-
łącznie sztuki architektonicznej, przypadającej częściowo również na koniec w. IX, przeważnie jed-
nak należącej już do okresu państwa „macedońsko-słowiańskiego” cara Samuila (976—1014 lub
1018). Między centrum Bułgarii „wschodniej” a środowiskiem macedońsko-słowiańskim nad jezio-
rami Prespańskim i Ohridzkim nie brak wprawdzie punktów stycznych, ale język, którym zabytki
macedońskie przemawiają, jest inny, tak jak inne było też całe położenie gospodarczo-polityczne
państwa oraz polityka Samuila, opierająca się na Zachodzie i Południu. Również tutaj związana jest
sztuka przede wszystkim z tradycjami miejscowymi, a są to tradycje wyraźnie przeważającego
hellenizmu. Do tego konieczna jest jednak na wstępie krótka uwaga o charakterze zasadniczym.
„Kwestia macedońska”, która w ciągu w. XIX i aż do czasów najnowszych stanowiła jedno
z najtrudniejszych zagadnień polityki międzynarodowej na Bałkanach, a zwłaszcza odwieczne jabłko
niezgody i ciągłych sporów i walk serbsko-bułgarskich, znajdowała echa także w zabarwianiu inter-
pretacji dziejów zarówno politycznych, jak kulturalnych i artystycznych Macedonii. Gdy bowiem
badacze bułgarscy wszelką twórczość na jej obszarach uważali za bułgarską, to nauka serbska często
dopatrywała się w niej sztuki serbskiej, nie mówiąc już i o tym, że Grecy widzieli w niej jedynie
dzieła sztuki bizantyńskiej, czyli greckiej. Było to w dużym stopniu następstwem płynności granic
etnicznych i polityczno-państwowych na jednym z najdonioślejszych punktów w stosunkach mię-
dzynarodowych, i to w ciągu tysiącleci historii Europy południowo-wschodniej. Spojrzenie bez uprze-
dzeń na fakty historyczne pozwala jednak zjawiska te oceniać w sposób odpowiadający jak naj-
lepiej samej historii kraju i narodu, jak i dzisiejszej sytuacji polityczno-prawnej oraz kulturalnej
Macedonii. We wczesnych swoich dziejach Macedonia znalazła się wprawdzie w ramach państwa
bułgarskiego, a państwo macedońsko-słowiańskie cara Samuila, które jako wynik powstania star-
szyzny plemion Słowian macedońskich było do pewnego stopnia kontynuacją pierwszego państwa
bułgarskiego, ale zarazem było jednak nowe, niepodległe i pod każdym względem, politycznie i kul-
turalnie, skoncentrowane wokół centrum ohridzko-prespańskiego, promieniującego swoją twórczością
na całą Słowiańszczyznę bałkańską.
Dwa fakty historyczne zaważyły na całym charakterze kulturalnym środowiska: stworzenie przez
świętych Klimenta i Nauma wielkiego słowiańkiego centrum religijnego nad Jeziorami Ohridzkim
i Prespańskim oraz powstanie w tychże okolicach centrum państwa cara Samuila. Wycofanie się
obu tych świętych w te okolice bynajmniej nie łączyło się z jakimś odosobnieniem się od świata
i ludzi. Wręcz przeciwnie. Okolice te leżały, tak jak jeszcze dzisiaj, wzdłuż wielkich dróg łączących
Adriatyk z brzegami Morza Egejskiego, a zwłaszcza słynnej, starej via Egnatia, łączącej brzegi
Italii poprzez Półwysep z Salonikami, niedaleko stąd położonymi, i z Konstantynopolem, a stamtąd
jeszcze dalej, z Azją Mniejszą i całym Bliskim Wschodem. A co nie mniej ważne: tutaj właśnie
znajdowało się od najdawniejszych czasów środowisko żywych tradycji przeszłości wraz z twórczą
teraźniejszością. Wykopaliska archeologiczne ostatnich kilku dziesięcioleci wydobyły na tym właśnie
terenie zabytki-pomniki różnych epok, których nieprzerwany łańcuch prowadzi od wczesnej prehisto-
rii, sięgającej od czasów przedmykeńskich poprzez wszystkie okresy starożytności greckich i iliryj-
skich, hellenizmu i panowania rzymskiego aż do wczesnego średniowiecza i jeszcze dalej, właściwie
aż do dnia dzisiejszego. Żeby wymienić tylko kilka przykładów, wystarczy powiedzieć, że w bezpo-
średnim sąsiedztwie Jeziora Ohridzkiego leży wioska Trebeniśte, gdzie odkryto jeden z najciekaw-
szych skarbów iliryjsko-grecko-archaicznych, że niedaleko stąd leży w monumentalnych ruinach mia-
sto Stobi i do dziś dnia tętni pełnym życiem prastare greckie miasto Saloniki, że całe terytorium
{ Mole, Sztuka Słowian południowych