Molè, Vojeslav: Sztuka Słowian południowych (Wrocław [u.a.], 1962)

WSTĘP

ZAŁOŻENIA I ZAGADNIENIA

Tytuł, temat i problematyka niniejszej pracy wymagają pewnego objaśnienia i wytłumaczenia
oraz bliższego sprecyzowania. Ujęcie bowiem i przedstawienie sztuki i kultury artystycznej Sło-
wiańszczyzny południowej w całej jej rozciągłości czasowej i przestrzennej w ramach jednolitych
nie jest zadaniem łatwym. Tego rodzaju próba może nawet budzić pewne, mniej lub więcej uza-
sadnione zastrzeżenia. Jasne jest przecież, że już samo określenie „sztuka Słowian południowych” za-
wiera tak wiele różnorodnych przejawów, nie dających się tak łatwo sprowadzić do wspólnego mia-
nownika, że przedstawienie ich jako odrębnej całości może się ewentualnie wydawać pozbawione
słuszności. Wątpliwości tego rodzaju mogą dotyczyć zarówno dziejów dawnej przeszłości, jak i ży-
wej teraźniejszości.

Zarówno bowiem w dalekiej przeszłości, jak i w czasach nowszych ani dzieje polityczne, go-
spodarczo-społeczne, ani kulturalne Słowian południowych nie przebiegały jednolicie i nie stano-
wiły zwartej całości, wyodrębniającej się od przebiegu historycznego tej części Europy, w której
skład kraje przez nich zamieszkane wchodziły. Od samego początku dziejów Słowian południowych,
od okresu ich osiedlenia się na terytoriach dzisiejszych włączały się poszczególne ich odłamy w bar-
dzo różne nurty rozwojowe, co stało się podstawą i punktem wyjścia ich bardzo zróżnicowanej
późniejszej ewolucji aż do czasów dzisiejszych. Z jakiegokolwiek by bowiem stanowiska spojrzeć
na owe dzieje, nie ulega kwestii, że były one i pozostały zróżnicowane oraz społecznie i państwowo-
politycznie zindywidualizowane. Jakakolwiek by nie była etnogeneza poszczególnych ich odłamów
w szczegółach, w końcu wytworzył się osobny naród bułgarski, serbski, macedoński, chorwacki, sło-
weński. Zaistniały więc obok tego ośrodki historyczne o nie mniej swoistym obliczu społeczno-
ustrojowym i kulturalnym, jak Dalmacja lub Bośnia z Hercegowiną, i każdy z tych narodów czy
też ośrodków rozwinął w ciągu dziejów swoje własne rysy i cechy kulturalno-twórcze, lgnąc zarazem
w większym lub mniejszym stopniu do odmiennych form kultury bliższych lub dalszych centrów
europejskich.

Gdy Bułgarzy w okresie swojego pierwszego państwa wytworzyli formy sztuki, w zasadzie co
prawda blisko związane ze sztuką bizantyńską, ale równocześnie przesiąknięte elementami o zgoła
innych tradycjach, to już w macedońsko-słowiańskim państwie cara Samuila, będącym genetycznie
jak najbliżej związanym z państwem bułgarskim, sztuka wykazuje cechy nieco inne, znacznie bar-
dziej wzbogacone pierwiastkami hellenistycznymi. U Serbów zaś, jakkolwiek kulturalnie blisko złą-
czonych z Bizancjum, jest jeszcze inaczej: w ciągu średniowiecza rozpiętość ich twórczości kultural-
nej i artystycznej sięga od treści i form zachodnich, nadadriatyckich, aż do ich harmonijnego zespo-
lenia z zasadami sztuki bizantyńskiej, osiągając tym sposobem zgoła swoiste, oryginalne oblicze arty-
styczne. Nie mniej swoista jest Bośnia, stanowiąca teren przejściowy między sztuką wschodnio a za-
chodnioeuropejską; dochodzi tutaj także jeszcze bogaty wkład sztuki islamskiej, gdy natomiast Dal-
macja swoimi związkami jak i charakterem mieści się jak najściślej w sferze sztuki włoskiej lub
medyterańskiej. Dalszą różnicę wprowadzają losy i charakter sztuki ziem chorwackich i słoweńskich,