Molè, Vojeslav: Sztuka Słowian południowych (Wrocław [u.a.], 1962)

UZUPEŁNIENIE

Badania ostatnich lat i ich wyniki, jak również wyniki wykopalisk archeologicznych w róż-
nych częściach Jugosławii i Bułgarii wydobyły na światło dzienne cenne fakty oraz materiały histo-
ryczne i artystyczne, dotyczące różnych okresów i zasięgów dziejów sztuki na ziemiach Słowian
południowych. Naturalnie nie wszystko to mieści się w dziejach twórczości samych Słowian; w du-
żej mierze należy to raczej do czasów starszych, w pierwszym rzędzie do późnoantycznej sztuki
prowincjonalnej lub wczesnobizantyńskiej, a w każdym razie do sztuki w okresie przed Słowianami
i początkami ich twórczości artystycznej. Wyniki te, jak i liczne nowe materiały ze sztuki średnio-
wiecznej, a również późniejszej, jakkolwiek w niejednym wypadku bardzo wartościowe i ciekawe
oraz rzucające światło na związki genetyczne, nie są jednak tego rodzaju, by mogły zmienić kon-
cepcję rozwoju historycznego centrów artystycznych Słowian południowych lub koniecznie wymagały
rozszerzenia lub uzupełnienia zasadniczego tematu, opracowanego w niniejszej książce. Wprowa-
dzenie ich natomiast naruszyłoby równowagę kompozycyjnego układu książki oraz rozszerzyłoby
w sposób nierówny podstawowy tekst. Wobec tego autor zrezygnował z tego rodzaju zaktualizowa-
nia wywodów i ograniczył się do poniższego krótkiego aneksu, pomyślanego jako charakterystyka
dzisiejszego stanu historii sztuki ziem południowosłowiańskich.

Zjawiskiem bardzo charakterystycznym jest fakt, że spora część nowych odkryć oraz ustalenie
pewnych wypadków historycznych i przejawów artystycznych zostały dokonane w związku z pracami
konserwatorskimi, prowadzonymi mniej lub bardziej intensywnie na terenach wszystkich republik
związkowych Jugosławii i w Bułgarii. Wzbogaciły one zwłaszcza nasze wiadomości z zakresu naj-
starszych faz kultury artystycznej Słowian południowych przez nagromadzenie nowych materiałów
archeologicznych zarówno w zasięgu kultury bizantyńskiej, jak i zachodniej. A ręka w rękę z pra-
cami konserwatorskimi, z wydobywaniem archiwalnych materiałów źródłowych kroczyły rewizje
dawniejszych poglądów szczegółowych, które doprowadziły do licznych korektur i jaśniejszych kon-
statacji w dziedzinie związków zewnętrznych, jak również kwestii autorstwa (w czasach nowszych).

Niemałą rolę odegrały także różne wystawy historyczne lub retrospektywne, na których zgro-
madzono zarówno eksponaty oryginalne, jak i kopie różnych dzieł sztuki (fresków lub odlewów).
Wystawy te, wśród których wybitne miejsce zajęła wielka wystawa średniowiecznej sztuki Jugosła-
wii w Paryżu (1950), umożliwiły w dużym stopniu nie tylko zorientowanie się w bogactwie zabyt-
ków sztuki oraz różnorodności prądów i kierunków, jakie one reprezentują, lecz zwróciły uwagę na
jeszcze większą ilość problemów, które one nasuwają. Wspomniana wystawa paryska musiała z na-
tury rzeczy zwrócić szczególną uwagę na zagadnienie miejsca, które sztuka ta zajmuje w ramach
sztuki europejskiej. Przy wystawach późniejszych, w większości krajowych, obejmujących sztukę po-
szczególnych krajów i centrów jugosłowiańskich lub też -—• jak ostatnio w Ohridzie — jednego
tylko odgałęzienia sztuki, tj. ikon, akcent ten został przesunięty i zaostrzony w odniesieniu do po-
szczególnych odcinków tej sztuki. W wyniku końcowym, w chwili obecnej jeszcze niejedno pozostaje
wprawdzie płynne, ale właśnie dlatego pobudzające do dyskusji.

Tematyka tych zainteresowań i problemów, jakie one wzbudzają, pod względem badawczym
szczególnie aktualnych, wskazuje jednak równocześnie na luki nadal istniejące w dziejach sztuki
tych krajów, jak i na niepewność ich wypełnienia i rozwiązania. Można je wymienić pokrótce wraz
z trudnościami, jakie one wywołują, a miejscami wskazać także na bezowocność ciągle nowego wra-
cania do nich i do prób ich rozwiązania.

Do takich problemów jeszcze nie rozwiązanych ostatecznie należą m. in. bez kwestii zagadnienia
najstarszej sztuki Słowian południowych, zarówno Bułgarów, jak i Serbów, Chorwatów i Słoweń-