DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.24114#0395
338
W. MOLÈ: SZTUKA SŁOWIAN POŁUDNIOWYCH
1500, „La Revue Bulgare”, 1930, supplément illustré,
s. 216—223.
88 Oddźwięki tej sztuki zawierają w każdym razie
ozdoby najstarszych rękopisów ruskich, przede wszystkim
najstarszego spośród zachowanych zabytków ruskiego ma-
larstwa książkowego, Ewangeliarza Ostromira, z lat 1056—
1057, dla Ostromira, posadnika nowogrodzkiego. W figu-
rach ewangelistów, Łukasza i Marka, płasko traktowanych,
wszystkie linie wypełnione są zlotem na wzór emalii prze-
gródkowej . Por. W. N. Łazariew, Ziwopis’ i skulptura
Kijewskoj Rusi, [w:] Istorija russkogo iskusstwa, t. 1,
Moskwa 1953, s. 226. Materiały do ornamentyki bułgar-
skiej zawiera również W. S t a s s o w, Slawianski) i wo-
stccznyj ornament po rukopisjam driewnogo i nowego
wriemieni, S.-Pbg 1887.
09 A. G r a b a r, Recherches sur les influences orien-
tales dans Vart balkanique, Paris 1928, s. 57—91, 92 i nn.
100 L. S t o j a n о v i é, Miroslavljevo jevandjelje,
Beograd 1897; S. Radojćić, Stare srpske minijature,
Beograd 1950, s. 24—29; L. Mirkovic, Miroslavljevo
evandjelje, Posebna izdanja Srpske Akad. Nauka, CLVI,
ArheoloSki institut, t. 1, Beograd 1950.
101 B. Filo w, Les miniatures de la Chronique de
Manassés à la Bibliothèque du Vatican (Codices e Vatica-
nicis selecti, vol. XVII), Sofia; por. recenzję D. A j n a-
low, „Zeitschrift für slavische Philologie”, VII, 1930,
s. 235 i nn. ; A. H e i s e n b e r g, Über den Ursprung der
illustrierten Chronik des Konstantinos Manassés, [w:] Mün-
chener fahrbuch für bildende Kunst, N. F. 5, München
1928, s. 291 i nn.
102 B. Filo w, Die Miniaturen des Evangeliums Iwan
Alexanders in London, „Byzantion”, IV, 1927/1928, s. 313;
tenże, Londonskoto evengelie na Iwan Aleksandra i ne-
gowite miniatiuri, Spisanie na B’łg. Akad. Nauk, XXXVIII,
Sofia 1928.
103 S. Der Nersessian, Two Slavonie Parallels
of the Greek T etraevangelia, „The Art Bulletin”, IX, nr 3,
1927 (reprinted s. 1—52).
lor Oprócz literatury cytowanej w przypisie 44, odno-
szącej się przede wszystkim do strony architektonicznej za-
bytku, por. jeszcze: D. Mano-Zisi, Sv. So/ija u Ohri-
du, „Starinar”, VI, 1931, s. 123—132; N. Okunev,
Fragments des peintures de l’église Sainte-Sophie d’Ochrida,
[w:] Mélangés Ch. Diehl, t. 2, Paris 1930; P. M i 1 j к o-
vic-Pepek, Materijali za makedonskata srednovekovna
umetnost, Freskite vo svetilisteto na crkvata Sv. Sofija vo
Ohrid, [w:] Zbornik (1955—1956), Skopje 1956, s. 37—
67 oraz 21 ryc. w tekście, III schematy i 31 tablic.
fugoslavija — Srednjovekovne freske, Unesco (D. Talbot
Rice, Przedmowa; S. Radojćić, Wstęp. O Św. Sofii w Ohri-
dzie passim w tekście obu autorów oraz tablice I—VIII).
105 Por. przypis 53 ; N. Okunev, La découverte des
anciennes fresques de Néréz, „Slavia”, VI, 1927, s. 603—
609; Łazariew, Istorija wizantijskoj..., zwłaszcza s. 159.
îoe n. P. К о n d a к о w, Ikonografija Bogomatieri,
Pbg 1911, s. 103.
107 Millet, L’Ancien art serbe..., s. 42, wyraził się,
że Bizancjum to cesarstwo greckie, czyli raczej kultura
grecka, której ogniska zasilał Konstantynopol, a Sztuka bi-
zantyńska nigdy nie przekraczała granic zakreślonych przez
zabytki oznaczone napisami greckimi, gdy natomiast inne
środowiska wschodniochrześcijańskie kroczyły odmienną dro-
gą. „Począwszy od dnia, w którym geniusz grecki zażądał
od sztuki, by już więcej nie wyrażała rzeczywistości, lecz
piękno, zostały duchy podzielone przez dwie przeciwległe
tradycje. W ciągu wieków średnich w obliczu Bizancjum
Wschód średniowieczny odnajduje swoją osobowość”.
108 W przeciwieństwach między idealizmem sztuki
oficjalnej a skłonnościami „realistycznymi” sztuki klasztor-
nej dochodzą do wyrazu oczywiście także różnice społeczne
i antagonizmy klasowe. Należy podkreślić, że tak jak się
to zdarzało w dziejach Bizancjum, także w Serbii wieków
średnich klasztory bywały wyrazicielami tendencji ludu,
chociaż nie zawsze i bynajmniej nie wszędzie. Klasztory
serbskie były przecież przede wszystkim fundacjami królew-
skimi, a często nawet wprost reprezentantami polityki kró-
lewskiej (np. Hilandar).
1011 V. R. P e t к o v i ć, La peinture serbe du Moyen
Age, t. 2, Beograd 1936, tekst s. 5 oraz passim przy róż-
nych rozdziałach.
110 Monumentu artis serbicae, t. 1—4, Zagreb-Praga
1926—1932, tablice z krótkimi objaśnieniami w tekście.
111 G. Millet, Recherches sur V iconographie de
l’évangile aux XIVe, XVe et XVIe siècles d’après les
monuments de Mistra, de la Macédoine et du Mont-Athos,
Paris 1916, s. 630—683.
112 Łazariew, Istorija wizantijskoj..., s. 211 n.
113 P. P о к r y s z к i n, Prawoslawnaja cerkownaja
architektura XI1—XVII stoletij w nynieszniem Serbskom
Korolewstwie, S.-Pbg. 1906, s. 24 n„ tabl. XI; V. R. P e t-
kovic, Manastir Studenica, Beograd 1924; D. Bosko-
v i ć, S. S m i r n о v, Neobjavljene freske XIII veka и riz-
nici manastir a Studenice, „Starinar”, VIII—IX, 1933,
s. 335—347 (9 reprod.); V. Petkovic, Pregled crkve-
nih spomenika kroz povesnicu srpskog naroda, Beograd
1950, s. 312—320.
114 V. P e t к o w i ć, Manastir Zica, arhitektura i zivo-
pis, Beograd 1911; tenże, Pregled crkvenih spomenika...,
s. 119—123; M. V a s i ć, Zica i Lazarica, studije iz srpske
umetnosti srednjeg veka, Beograd 1928.
115 N. Okunev, Milesevo, pamjatnik serbskogo
iskusstwa XIII w., „Byzantinoslavica”, VII, 1938, odbitka
s. 1—77 tekstu i XXVI tablic; Wyd. Unesco, fugoslavija...,
(Radojćić, Wstęp, passim oraz tablice barwne XII—
XIV); Petkovic, Pregled crkvenih spomenika..., s. 189—
192; Łazariew, Istorija wizantijskoj..., s. 174 n.
116 S. Radojćić, Majstori starog srpskog slikarstva,
Posebna izdanja SAN, CCXXXVI, Arheol, inst., t. 3,
Beograd 1955, s. 13 i nn.
117 Oprócz tego znajduje się na południowej ścianie
narteksu jeszcze jedna postać władcy z szeroką siwą brodą,
w dalmatyce i lorze, na czerwonym podnóżku, z długim
berłem w ręce, w której Okuniew' dopatruje się portretu
(napis jest nieczytelny) bułgarskiego cara Iwana Asena II.
Na jednej ze ścian południowego transeptu widoczne są
ślady jeszcze innego portretu, sądząc według późniejszych
analogii w cerkwiach serbskich, ihumena klasztoru mile-
sevskiego. Jeśli interpretacja Okuniewa jest słuszna, byłby
to najstarszy dotychczas znany portret tego rodzaju. Por.
Okunev, Milesevo..., s. 33 n.
W. MOLÈ: SZTUKA SŁOWIAN POŁUDNIOWYCH
1500, „La Revue Bulgare”, 1930, supplément illustré,
s. 216—223.
88 Oddźwięki tej sztuki zawierają w każdym razie
ozdoby najstarszych rękopisów ruskich, przede wszystkim
najstarszego spośród zachowanych zabytków ruskiego ma-
larstwa książkowego, Ewangeliarza Ostromira, z lat 1056—
1057, dla Ostromira, posadnika nowogrodzkiego. W figu-
rach ewangelistów, Łukasza i Marka, płasko traktowanych,
wszystkie linie wypełnione są zlotem na wzór emalii prze-
gródkowej . Por. W. N. Łazariew, Ziwopis’ i skulptura
Kijewskoj Rusi, [w:] Istorija russkogo iskusstwa, t. 1,
Moskwa 1953, s. 226. Materiały do ornamentyki bułgar-
skiej zawiera również W. S t a s s o w, Slawianski) i wo-
stccznyj ornament po rukopisjam driewnogo i nowego
wriemieni, S.-Pbg 1887.
09 A. G r a b a r, Recherches sur les influences orien-
tales dans Vart balkanique, Paris 1928, s. 57—91, 92 i nn.
100 L. S t o j a n о v i é, Miroslavljevo jevandjelje,
Beograd 1897; S. Radojćić, Stare srpske minijature,
Beograd 1950, s. 24—29; L. Mirkovic, Miroslavljevo
evandjelje, Posebna izdanja Srpske Akad. Nauka, CLVI,
ArheoloSki institut, t. 1, Beograd 1950.
101 B. Filo w, Les miniatures de la Chronique de
Manassés à la Bibliothèque du Vatican (Codices e Vatica-
nicis selecti, vol. XVII), Sofia; por. recenzję D. A j n a-
low, „Zeitschrift für slavische Philologie”, VII, 1930,
s. 235 i nn. ; A. H e i s e n b e r g, Über den Ursprung der
illustrierten Chronik des Konstantinos Manassés, [w:] Mün-
chener fahrbuch für bildende Kunst, N. F. 5, München
1928, s. 291 i nn.
102 B. Filo w, Die Miniaturen des Evangeliums Iwan
Alexanders in London, „Byzantion”, IV, 1927/1928, s. 313;
tenże, Londonskoto evengelie na Iwan Aleksandra i ne-
gowite miniatiuri, Spisanie na B’łg. Akad. Nauk, XXXVIII,
Sofia 1928.
103 S. Der Nersessian, Two Slavonie Parallels
of the Greek T etraevangelia, „The Art Bulletin”, IX, nr 3,
1927 (reprinted s. 1—52).
lor Oprócz literatury cytowanej w przypisie 44, odno-
szącej się przede wszystkim do strony architektonicznej za-
bytku, por. jeszcze: D. Mano-Zisi, Sv. So/ija u Ohri-
du, „Starinar”, VI, 1931, s. 123—132; N. Okunev,
Fragments des peintures de l’église Sainte-Sophie d’Ochrida,
[w:] Mélangés Ch. Diehl, t. 2, Paris 1930; P. M i 1 j к o-
vic-Pepek, Materijali za makedonskata srednovekovna
umetnost, Freskite vo svetilisteto na crkvata Sv. Sofija vo
Ohrid, [w:] Zbornik (1955—1956), Skopje 1956, s. 37—
67 oraz 21 ryc. w tekście, III schematy i 31 tablic.
fugoslavija — Srednjovekovne freske, Unesco (D. Talbot
Rice, Przedmowa; S. Radojćić, Wstęp. O Św. Sofii w Ohri-
dzie passim w tekście obu autorów oraz tablice I—VIII).
105 Por. przypis 53 ; N. Okunev, La découverte des
anciennes fresques de Néréz, „Slavia”, VI, 1927, s. 603—
609; Łazariew, Istorija wizantijskoj..., zwłaszcza s. 159.
îoe n. P. К о n d a к о w, Ikonografija Bogomatieri,
Pbg 1911, s. 103.
107 Millet, L’Ancien art serbe..., s. 42, wyraził się,
że Bizancjum to cesarstwo greckie, czyli raczej kultura
grecka, której ogniska zasilał Konstantynopol, a Sztuka bi-
zantyńska nigdy nie przekraczała granic zakreślonych przez
zabytki oznaczone napisami greckimi, gdy natomiast inne
środowiska wschodniochrześcijańskie kroczyły odmienną dro-
gą. „Począwszy od dnia, w którym geniusz grecki zażądał
od sztuki, by już więcej nie wyrażała rzeczywistości, lecz
piękno, zostały duchy podzielone przez dwie przeciwległe
tradycje. W ciągu wieków średnich w obliczu Bizancjum
Wschód średniowieczny odnajduje swoją osobowość”.
108 W przeciwieństwach między idealizmem sztuki
oficjalnej a skłonnościami „realistycznymi” sztuki klasztor-
nej dochodzą do wyrazu oczywiście także różnice społeczne
i antagonizmy klasowe. Należy podkreślić, że tak jak się
to zdarzało w dziejach Bizancjum, także w Serbii wieków
średnich klasztory bywały wyrazicielami tendencji ludu,
chociaż nie zawsze i bynajmniej nie wszędzie. Klasztory
serbskie były przecież przede wszystkim fundacjami królew-
skimi, a często nawet wprost reprezentantami polityki kró-
lewskiej (np. Hilandar).
1011 V. R. P e t к o v i ć, La peinture serbe du Moyen
Age, t. 2, Beograd 1936, tekst s. 5 oraz passim przy róż-
nych rozdziałach.
110 Monumentu artis serbicae, t. 1—4, Zagreb-Praga
1926—1932, tablice z krótkimi objaśnieniami w tekście.
111 G. Millet, Recherches sur V iconographie de
l’évangile aux XIVe, XVe et XVIe siècles d’après les
monuments de Mistra, de la Macédoine et du Mont-Athos,
Paris 1916, s. 630—683.
112 Łazariew, Istorija wizantijskoj..., s. 211 n.
113 P. P о к r y s z к i n, Prawoslawnaja cerkownaja
architektura XI1—XVII stoletij w nynieszniem Serbskom
Korolewstwie, S.-Pbg. 1906, s. 24 n„ tabl. XI; V. R. P e t-
kovic, Manastir Studenica, Beograd 1924; D. Bosko-
v i ć, S. S m i r n о v, Neobjavljene freske XIII veka и riz-
nici manastir a Studenice, „Starinar”, VIII—IX, 1933,
s. 335—347 (9 reprod.); V. Petkovic, Pregled crkve-
nih spomenika kroz povesnicu srpskog naroda, Beograd
1950, s. 312—320.
114 V. P e t к o w i ć, Manastir Zica, arhitektura i zivo-
pis, Beograd 1911; tenże, Pregled crkvenih spomenika...,
s. 119—123; M. V a s i ć, Zica i Lazarica, studije iz srpske
umetnosti srednjeg veka, Beograd 1928.
115 N. Okunev, Milesevo, pamjatnik serbskogo
iskusstwa XIII w., „Byzantinoslavica”, VII, 1938, odbitka
s. 1—77 tekstu i XXVI tablic; Wyd. Unesco, fugoslavija...,
(Radojćić, Wstęp, passim oraz tablice barwne XII—
XIV); Petkovic, Pregled crkvenih spomenika..., s. 189—
192; Łazariew, Istorija wizantijskoj..., s. 174 n.
116 S. Radojćić, Majstori starog srpskog slikarstva,
Posebna izdanja SAN, CCXXXVI, Arheol, inst., t. 3,
Beograd 1955, s. 13 i nn.
117 Oprócz tego znajduje się na południowej ścianie
narteksu jeszcze jedna postać władcy z szeroką siwą brodą,
w dalmatyce i lorze, na czerwonym podnóżku, z długim
berłem w ręce, w której Okuniew' dopatruje się portretu
(napis jest nieczytelny) bułgarskiego cara Iwana Asena II.
Na jednej ze ścian południowego transeptu widoczne są
ślady jeszcze innego portretu, sądząc według późniejszych
analogii w cerkwiach serbskich, ihumena klasztoru mile-
sevskiego. Jeśli interpretacja Okuniewa jest słuszna, byłby
to najstarszy dotychczas znany portret tego rodzaju. Por.
Okunev, Milesevo..., s. 33 n.