DOI Artikel:
Harasimowicz, Jan: Doctrina doctrinarum: Katechetyczne i społeczno-obyczajowe treści "Dziesięciu Przykazań" z Pruszcza Gdańskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27008#0084
/HM
Harasimowicz
Brak na obrazie typowej dla całego cyklu postaci anioła wydaje się
rekompensować ubrany w powłóczyste szaty mężczyzna, stojący z lewej
strony tronu sędziowskiego, tuż obok figury Sprawiedliwości. Ponieważ
pisze on piórem w otwartej księdze, nie może być nikim innym, jak ewange-
listą Mateuszem, "przemawiającym" do widza wersetem Mt. 12, 36-37:
"A powiadam wam: Z każdego bezużytecznego słowa, które wypowiedzą
ludzie, zdadzą sprawę w dzień sądu. Bo na podstawie słów twoich będziesz
uniewinniony i na podstawie słów twoich będziesz potępiony"""'. Ta ewan-
geliczna przestroga, jakby podkreślona wspomnianym miarkującym gestem
ręki sędziego, unosi się nad pełną "słów bezużytecznych" salą, a poprzez
wyraźne tej sali "otwarcie" na zewnątrz rozprzestrzenia się na cały
pogrążony w kłótniach, plotkach i obmowach Gdańsk"". W jej duchu fan
Arndt tak oto każe modlić się O prawej: "Day mi usta prawdziwe, aby wargi
moie nie zdradzały i zdrady nie mówiły, ani inaczey nie mówiły, niż serce
myśli, abym nie obmawiał, abo potwarców nie słuchał'""*. A w innej
modlitwie - O milczenie i Zairzimanie języka - prosi Boga: "Ach miły Oycze,
naucz mię ięzyka kiełznać, hamować i rządzić nim, abym słowy nie wystąpił,
a iako bezbożni i bluźniercy nie upadł. Naucz mię uważać, iże słowo twoie
powiada: w uściech głupich iest serce ich, ale w sercu mądrych są usta ich:
Wielomowność nie bywa bez grzechu, ale kto powściąga warg, ostrożny
test'"'".
Nie pożądaj domu bliźniego twego (il. 8)
W Małym KafecMźmie dwa ostatnie przykazania wyłożone są oddzielnie,
natomiast w Daźym Kafec/iiźmie potraktował je Luter łącznie, jako zakaz
pozbawiania bliźniego czegokolwiek - "chociażby można to uczynić z za-
chowaniem dobrego imienia wobec świata, tak że nikt nie może cię oskarżać
ani ganić, że zdobyłeś to niesprawiedliwie""". Podobnie brzmi komentarz do
dziewiątego przykazania w Małym Kałecłnźmłc: "Mamy się Pana Boga bać /
y onego miłować / abyśmy o Gruncie y Domu Bliźniego naszego zdradliwie
nie zamyślali / ani go pod Zasłoną słuszności do siebie nie pociągali / ale
aby się przy nim został Pomocą mu do tego y Radą byli'""'. Przykładem
wykroczenia przeciw dziewiątemu przykazaniu jest według Lutra "spór
i kłótnia o wielki spadek, nieruchomość itp.", gdyż wówczas "przytacza się
i ucieka się do wszystkiego, co tylko może mieć pozór prawa, naciąga się je
i dopasowuje tak, aby stanęło po ich stronie i aby mogli zatrzymać dobra na
podstawie takiego tytułu prawnego, którego nikt nie mógłby zaskarżyć ani
rościć do niego pretensji'""*.
Werset ten Adam Gdacjusz przytacza jako "hamulec dia niepowściągliwego języka ludzi tak między
prostakami jako i między zacnego stanu osobami", zob. Gdacjusz, op.cit., s. 298.
Na obu /1/eyorMc/! Pyc/ty Moliera miejsce tuż obok tronu Pychy zajmuje ziejącą ogniem personifikacja
Kłamstwa - zob. Iwanoyko, op. cit., s. 60.
/HHH Amfa Rays/n Ojro&cze/;..., s. 106.
"" Ibidem, s. 108.
"" DK1973, s. 95.
MK1673, s. 14.
DK 1973, s. 96.
80
Harasimowicz
Brak na obrazie typowej dla całego cyklu postaci anioła wydaje się
rekompensować ubrany w powłóczyste szaty mężczyzna, stojący z lewej
strony tronu sędziowskiego, tuż obok figury Sprawiedliwości. Ponieważ
pisze on piórem w otwartej księdze, nie może być nikim innym, jak ewange-
listą Mateuszem, "przemawiającym" do widza wersetem Mt. 12, 36-37:
"A powiadam wam: Z każdego bezużytecznego słowa, które wypowiedzą
ludzie, zdadzą sprawę w dzień sądu. Bo na podstawie słów twoich będziesz
uniewinniony i na podstawie słów twoich będziesz potępiony"""'. Ta ewan-
geliczna przestroga, jakby podkreślona wspomnianym miarkującym gestem
ręki sędziego, unosi się nad pełną "słów bezużytecznych" salą, a poprzez
wyraźne tej sali "otwarcie" na zewnątrz rozprzestrzenia się na cały
pogrążony w kłótniach, plotkach i obmowach Gdańsk"". W jej duchu fan
Arndt tak oto każe modlić się O prawej: "Day mi usta prawdziwe, aby wargi
moie nie zdradzały i zdrady nie mówiły, ani inaczey nie mówiły, niż serce
myśli, abym nie obmawiał, abo potwarców nie słuchał'""*. A w innej
modlitwie - O milczenie i Zairzimanie języka - prosi Boga: "Ach miły Oycze,
naucz mię ięzyka kiełznać, hamować i rządzić nim, abym słowy nie wystąpił,
a iako bezbożni i bluźniercy nie upadł. Naucz mię uważać, iże słowo twoie
powiada: w uściech głupich iest serce ich, ale w sercu mądrych są usta ich:
Wielomowność nie bywa bez grzechu, ale kto powściąga warg, ostrożny
test'"'".
Nie pożądaj domu bliźniego twego (il. 8)
W Małym KafecMźmie dwa ostatnie przykazania wyłożone są oddzielnie,
natomiast w Daźym Kafec/iiźmie potraktował je Luter łącznie, jako zakaz
pozbawiania bliźniego czegokolwiek - "chociażby można to uczynić z za-
chowaniem dobrego imienia wobec świata, tak że nikt nie może cię oskarżać
ani ganić, że zdobyłeś to niesprawiedliwie""". Podobnie brzmi komentarz do
dziewiątego przykazania w Małym Kałecłnźmłc: "Mamy się Pana Boga bać /
y onego miłować / abyśmy o Gruncie y Domu Bliźniego naszego zdradliwie
nie zamyślali / ani go pod Zasłoną słuszności do siebie nie pociągali / ale
aby się przy nim został Pomocą mu do tego y Radą byli'""'. Przykładem
wykroczenia przeciw dziewiątemu przykazaniu jest według Lutra "spór
i kłótnia o wielki spadek, nieruchomość itp.", gdyż wówczas "przytacza się
i ucieka się do wszystkiego, co tylko może mieć pozór prawa, naciąga się je
i dopasowuje tak, aby stanęło po ich stronie i aby mogli zatrzymać dobra na
podstawie takiego tytułu prawnego, którego nikt nie mógłby zaskarżyć ani
rościć do niego pretensji'""*.
Werset ten Adam Gdacjusz przytacza jako "hamulec dia niepowściągliwego języka ludzi tak między
prostakami jako i między zacnego stanu osobami", zob. Gdacjusz, op.cit., s. 298.
Na obu /1/eyorMc/! Pyc/ty Moliera miejsce tuż obok tronu Pychy zajmuje ziejącą ogniem personifikacja
Kłamstwa - zob. Iwanoyko, op. cit., s. 60.
/HHH Amfa Rays/n Ojro&cze/;..., s. 106.
"" Ibidem, s. 108.
"" DK1973, s. 95.
MK1673, s. 14.
DK 1973, s. 96.
80