DOI Artikel:
Chodyński, Antoni Romuald: Gdańskie kolekcje bursztynu od XVII do XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27009#0056
Antoni
Romuald
Chodyński
na południowych pobrzeżach Bałtyku od Rygi i Królewca przez Elbląg,
Gdańsk, Słupsk, Kołobrzeg do Szczecina. Surowiec bursztynowy przewozi
się niekoniecznie starożytnym „złotym szlakiem". Dzięki rozgałęzionym
drogom handlowym wędruje w pilnie strzeżonych sakwach kupców niemal
po całej Europie i dalej na Wschód. Jeśli możemy zawierzyć francuskiemu
opisowi podróży z 1640 r. lub lat 1665-1666 (co do ścisłego datowania nie
możemy dziś mieć całkowitej pewności), dowiadujemy się, że dzięki
ormiańskiemu kupcowi, ówczesny król Buthanu, u podnóża Himalajów,
wszedł w posiadanie gdańskiej figurki z żółtego nadbałtyckiego bursztynu1.
To, że Ormianie utrzymywali ożywione kontakty z kupcami gdańskimi,
przywożąc nad Motławę wschodnie dywany i kobierce, świadczą wpisy do
ksiąg bractw Dworu Artusa w 1 poł. XVI w.2 Skoro wyroby gdańskich
i słupskich wytwórców przewożone były przez tureckich i ormiańskich
kupców do Konstantynopola, Smyrny, Damaszku, mogły trafić i na
buthański dwór, tym bardziej, że cechy bursztynnicze w ośrodkach
nadbałtyckich były długowieczne (w Słupsku od 1480 do 1883 r.), a dzieła
z nich wychodzące - bardzo poszukiwane przez miłośników i znawców
rzeczy pięknych, zadziwiających swą osobliwością.
Zajmując się zbiorami artystycznych wyrobów z bursztynu nie można
pomijać kolekcji bursztynu naturalnego. Gdy te pierwsze gromadzone były
w skarbcach i tzw. „kunstkamerach", włączone do szeroko pojętej dzie-
dziny gromadzenia dzieł sztuki ze względów prestiżowych i estetycznych,
te drugie są świadectwem kolekconerstwa naukowego3. W jednym ze świa-
towych centrów bursztynniczych, w Gdańsku, zachowało się do dziś więcej
informacji o kolekcjach naturaliów, aniżeli zbiorów sztuki. Informacje te
pochodzą głównie z XVIII i XIX w.
2. Książęce hobby, dary godne władców
Plastyczność kości słoniowej i kopalnej żywicy - bursztynu, narzucała
podobną technikę obróbki i stosowanie identycznych narzędzi w war-
sztacie. Dzięki tokarce w niewielkich pomieszczeniach, często w pra-
cowniach pałacowych, powstawały zadziwiające, kunsztowne wyroby,
które do dziś są niedościgłymi wzorami rzemiosła artystycznego. Nie bez
1 E. von Philippovich Kuriositdten Anticjuitdlen. Bibliothek fur Kunst-und Antiquitaten Freunde, Bd XLVI,
Braunschweig 1966, s. 107 n.
’ W rejestrze braci Ławy Trzech Króli gdańskiego Dworu Artusa: BRODER IN / DER HEILIGEN / DRY
KONING / BANK ANNO / MDXLVI: A DIE / XXIIII NOVEM — znajduje się jeden z najstarszych wpisów
cyrylicą z 1532 r. ormiańskich kupców: Danowicz, Lewonowicz, Mikołaj Nalirowicz i Bilotowicz (?) - Archiwum
Państwowe w Gdańsku (cytowane dalej: APGd), sygn: 359,2/1, s. 24.
3 Problemom zbiorów i kolekcji: nazewnictwa, piśmiennictwa, formie i treści poświęciłem m.in. dwa
artykuły: Najwcześniejsze zbiory dzieł sztuki w Gdańsku, „Gdańskie Studia Muzealne 3:1981, zwłaszcza
s. 239-143 oraz Piśmiennictwo dla zbieraczy i miłośników sztuki XVI-XVII wieku. Forma i treść zbiorów, „Opuscula
Musealia" 6: 1992, s. 31-52. Zob. także: W. Gluziński U podstaw muzeologii, Warszawa 1980; - Z. Ważbiński
O rozpoznawaniu i 'wartościowaniu obrazów. Poglrjdy siedemnastowiecznych pisarzy i amatorów sztuki, Toruń 1975,
- tenże Muzeum i zbion/ artystyczne epoki nowożytnej. Część I: Wiek XV i XVI, Toruń 1980; Część II: Wiek
XVII i XVIII, Toruń 1988.
52
Romuald
Chodyński
na południowych pobrzeżach Bałtyku od Rygi i Królewca przez Elbląg,
Gdańsk, Słupsk, Kołobrzeg do Szczecina. Surowiec bursztynowy przewozi
się niekoniecznie starożytnym „złotym szlakiem". Dzięki rozgałęzionym
drogom handlowym wędruje w pilnie strzeżonych sakwach kupców niemal
po całej Europie i dalej na Wschód. Jeśli możemy zawierzyć francuskiemu
opisowi podróży z 1640 r. lub lat 1665-1666 (co do ścisłego datowania nie
możemy dziś mieć całkowitej pewności), dowiadujemy się, że dzięki
ormiańskiemu kupcowi, ówczesny król Buthanu, u podnóża Himalajów,
wszedł w posiadanie gdańskiej figurki z żółtego nadbałtyckiego bursztynu1.
To, że Ormianie utrzymywali ożywione kontakty z kupcami gdańskimi,
przywożąc nad Motławę wschodnie dywany i kobierce, świadczą wpisy do
ksiąg bractw Dworu Artusa w 1 poł. XVI w.2 Skoro wyroby gdańskich
i słupskich wytwórców przewożone były przez tureckich i ormiańskich
kupców do Konstantynopola, Smyrny, Damaszku, mogły trafić i na
buthański dwór, tym bardziej, że cechy bursztynnicze w ośrodkach
nadbałtyckich były długowieczne (w Słupsku od 1480 do 1883 r.), a dzieła
z nich wychodzące - bardzo poszukiwane przez miłośników i znawców
rzeczy pięknych, zadziwiających swą osobliwością.
Zajmując się zbiorami artystycznych wyrobów z bursztynu nie można
pomijać kolekcji bursztynu naturalnego. Gdy te pierwsze gromadzone były
w skarbcach i tzw. „kunstkamerach", włączone do szeroko pojętej dzie-
dziny gromadzenia dzieł sztuki ze względów prestiżowych i estetycznych,
te drugie są świadectwem kolekconerstwa naukowego3. W jednym ze świa-
towych centrów bursztynniczych, w Gdańsku, zachowało się do dziś więcej
informacji o kolekcjach naturaliów, aniżeli zbiorów sztuki. Informacje te
pochodzą głównie z XVIII i XIX w.
2. Książęce hobby, dary godne władców
Plastyczność kości słoniowej i kopalnej żywicy - bursztynu, narzucała
podobną technikę obróbki i stosowanie identycznych narzędzi w war-
sztacie. Dzięki tokarce w niewielkich pomieszczeniach, często w pra-
cowniach pałacowych, powstawały zadziwiające, kunsztowne wyroby,
które do dziś są niedościgłymi wzorami rzemiosła artystycznego. Nie bez
1 E. von Philippovich Kuriositdten Anticjuitdlen. Bibliothek fur Kunst-und Antiquitaten Freunde, Bd XLVI,
Braunschweig 1966, s. 107 n.
’ W rejestrze braci Ławy Trzech Króli gdańskiego Dworu Artusa: BRODER IN / DER HEILIGEN / DRY
KONING / BANK ANNO / MDXLVI: A DIE / XXIIII NOVEM — znajduje się jeden z najstarszych wpisów
cyrylicą z 1532 r. ormiańskich kupców: Danowicz, Lewonowicz, Mikołaj Nalirowicz i Bilotowicz (?) - Archiwum
Państwowe w Gdańsku (cytowane dalej: APGd), sygn: 359,2/1, s. 24.
3 Problemom zbiorów i kolekcji: nazewnictwa, piśmiennictwa, formie i treści poświęciłem m.in. dwa
artykuły: Najwcześniejsze zbiory dzieł sztuki w Gdańsku, „Gdańskie Studia Muzealne 3:1981, zwłaszcza
s. 239-143 oraz Piśmiennictwo dla zbieraczy i miłośników sztuki XVI-XVII wieku. Forma i treść zbiorów, „Opuscula
Musealia" 6: 1992, s. 31-52. Zob. także: W. Gluziński U podstaw muzeologii, Warszawa 1980; - Z. Ważbiński
O rozpoznawaniu i 'wartościowaniu obrazów. Poglrjdy siedemnastowiecznych pisarzy i amatorów sztuki, Toruń 1975,
- tenże Muzeum i zbion/ artystyczne epoki nowożytnej. Część I: Wiek XV i XVI, Toruń 1980; Część II: Wiek
XVII i XVIII, Toruń 1988.
52