Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (3.1994)

Kalina

Zabuska

rodziny szlacheckiej Gotfryd Chodowiecki (ojciec Daniela), tak i antenaci
Jakuba, kimkolwiek byli wcześniej, zajęli się kupiectwem.

Gdańskie środowisko kupieckie rządziło się kategorycznymi prawami.
Poczucie godności, wynikające z przynależności do stanu kupieckiego, szło
w parze z poczuciem odpowiedzialności. Być kupcem w tym mieście
znaczyło tyleż, co należeć do elity. Wystarczy powołać się na początki
przeznaczonego także do handlowej profesji Daniela Chodowieckiego,
który z niemałym poświęceniem szukał ucieczki od nużącej buchalterii, by
wreszcie móc rozpocząć w Berlinie naukę rysunku. Do podobnych
wniosków skłania lektura pamiętników Joanny Schopenhauer2. Zarówno
Daniel Chodowiecki (1726-1801), jak i Joanna Schopenhauer (1766-1838)
mogą być uważani za przedstawicieli tej samej epoki i mentalności, która
ukształtowała Jakuba Kabruna. Trudno zatem widzieć drogę życiową tego
potomka Szkotów inaczej, aniżeli została przeprowadzona. A przecież po-
dobnie do przywołanych tu dwojga znakomitych gdańszczan, także Kabrun
dał się uwieść magicznej sile sztuk przedstawiających. Trzymając w dłoni
piórko czy pędzel, poddawał się iluzji, że oto ucieka od codzienności i równy
jest mistrzom, których sam podziwiał. (Jest to wyłącznie imaginacyjna inter-
pretacja, choć psychologicznie zapewne dość prawdopodobna; wszak
każdy, odczuwający potrzebę wyrażania się przez formę artystyczną, choć
na moment ulega wierze w swą moc twórczą). Kanwę dla tych rozważań
stanowi jedyna zachowana w gdańskich zbiorach akwarela autorstwa
Jakuba Kabruna, przedstawiająca bliżej nieokreślony dworek pod miastem.
Praca ta, nie pozbawiona swoistego naiwnego wdzięku, oceniana jest obec-
nie w kategoriach pozaartystycznych jako pamiątka sentymentalna po
człowieku, którego pamięć obdarzamy szacunkiem3.

Zachowujący dystans do swych prób artystycznych Kabrun znalazł inną
formę obcowania ze sztuką: z pasją i niemałym znawstwem oddał się
gromadzeniu ksiąg, obrazów, rysunków i grafik, wykazując szczególne
zamiłowanie do dwóch ostatnich, realizowanych na papierze technik.
W specyficznej atmosferze Gdańska sukces o wyłącznie finansowym cha-
rakterze nie gwarantował pełnej satysfakcji - powodzenie ekonomiczne
stanowiło podstawę, na której swobodnie rozwijać się mogły zaintereso-
wania wyższego rzędu - artystyczne .

2 Artystyczne tęsknoty córki, rozbudzone poznaniem kariery portrecistki Angeliki Kaufmann (1741-1807)
stały się przyczyną zdecydowanego niezadowolenia łagodnego skądinąd i oddanego dzieciom ojca Joanny,
kupca Trosinera. Chęć pobierania nauki w berlińskiej pracowni Daniela Chodowieckiego, wyrażona przez dzie-
sięcioletnią dziewczynkę, spotkała się z ostrą odmową jako propozycja całkowicie niestosowna, wychodząca
poza przyjęty obyczaj. Por. J. Schopenhauer Gdańskie wspomnienia młodości, Wrocław 1959, s. 102-105.

3 Do kolekcji Kabruna dołączono 25 akwarel jego autorstwa (poz. 7699-7723) określonych przez autora
jako „poszukiwania dyletanta", por. J. C. Błock, dr von Duisburg Catalog einer Sammlung von Kupferstichen,
Holzschnitten, Lithographien and Handzeichnungm, welche von dem Anno 1814 hier yerstorben Herm Jacob Kabrun der
Kaufmannschaft hieselbsł hinderlassen ruorden sind, Danzig 1861, s. 155.

4 Jakub Kabrun ojciec (1723-1796) nie poprzestał na satysfakcji z dobrze - do czasu - prosperującej firmy.
Był oddanym i czynnym członkiem Towarzystwa Przyrodniczego, wykazującym szczególne zainteresowanie
chemią. Swe doświadczenia wykorzystał praktycznie stosując opracowaną przez siebie metodę rafinacji cukru
w procesie przemysłowym, dla której to idei pozyskał liczne grono udziałowców, por. J. Trzaska Kryzys systemu
cechcrwego. Wzrost elementów kapitalistycznych, [w:] Historia Gdańska, pod red. E. Cieślaka, Gdańsk 1993, t. 3, cz.
1, s. 483.

76