Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Editor]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Editor]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (3.1994)

Gdańskie

piece
kaflowe
w XVII
wieku

9. Fragment kafla z motywem bukietu
w wazie, pokrytego szkliwem zielo-
8. Kafel z dekoracją maureskową, z motywami ptaków nym Zbiory Muzeum Narodowego
i wiewiórek. Zbiory Muzeum Narodowego w Gdańsku w Gdańsku

sposób jednolite desenie, których geneza oraz odmiany omówione zostaną
w dalszym tekście.

Na początku wieku XVII budowano piece z renesansową jeszcze de-
koracją. Tworzą ją kompozycje w typie maureski, z symetrycznych ukła-
dów ulistnionej wici roślinnej. Centrum kompozycji akcentuje rozeta, którą
otaczają przeplatające się, spięte pierścieniem wici tworzące w narożach
motywy sercowate (il. 7). Ornament wstęgowo-roślinny wzbogacają akcen-
tujące osie kompozycji motywy okuciowe i umieszczone w narożach mo-
tywy zwierząt i ptaków (il. 8).

Stosunkowo prostą, lecz bardzo rozpowszechnioną, była dekoracja o mo-
tywie ukośnie ustawionej kratownicy akcentowanej gwiazdkami lub rozet-
kami. Zarówno dekoracja maureskowa jak i kratownica występowała, tak
na piecach o bryle prostopadłościennej, jak i na piecach z nastawami cylin-
drycznymi. Na początku wieku stosowano również dekorację kasetonową,
jaką tworzyły pogrążone pryzmatyczne płyciny, dając na kwadratowym
licu kafli i na ścianach pieca zupełnie odmienny efekt światłocieniowy.
Innego typu modelowanie światłocieniem uzyskiwały na nich kafle z okrą-
głymi, wypukłymi płycinami. Z takich właśnie kafli zbudowany był
zapewne wspomniany piec w Trzcianie. Trzy ostatnio wymienione typy
dekoracji, kratownica, kasetonowa i płycinowa, znane są tylko w wersji
zielonej.

W 1 poł. XVII w. na piecach gdańskich często występował motyw wazy
z bukietem w tradycyjnej oprawie arkadowej. Motyw bukietu w wazie,
znany z tkanin renesansowych, rozpowszechniony był też przez grafikę
ornamentalną z końca XVI i początku XVII w. (wzorniki dla tkaczy, hafcia-

99