DOI article:
Cieślak, Katarzyna: Emblematyka "serdeczna" Daniela Cramera w dekoracji kościołow gdańskich w XVII wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27009#0143
Krystyna Cieślak
Emblematyka „serdeczna" Daniela Cramera
w dekoracji kościołów gdańskich
w XVII wieku
Emblemy, które w stuleciu swego powstania dostarczały wyrafinowanej
rozrywki ówczesnym elitom intelektualnym, w XVII w. trafiły na karty
religijnej literatury budującej, także luterańskiej. Jej autorzy - przede wszy-
stkim duchowni - świadomie wykorzystywali tę nową formę sztuki
w celach pedagogicznych, powołując się (zgodnie z poglądami Grzegorza
z Damaszku i Grzegorza Wielkiego) na ideę uprzystępnienia analfabetom
prawd wiary z pomocą obrazów. „Was den Lesenden thut die Schrifft, das
thut den Idioten das Gemald, denn darinnen sehen die unwissenden, wie
und was sie folgen sollen, und lesen darinnen, die sonsten nimmermehr
lesen kónnen"' pisał pastor Johann Mannich w przedmowie do Sacra
Emblemata wydanych w 1625 r. w Norymberdze. By osiągnąć te same cele,
emblematyczne ilustracje literatury pobożnej przejmowała luterańska
sztuka kościelna. Czyniła to zapewne tym chętniej, że emblematyka stwa-
rzała możliwość urozmaicenia dekoracji wnętrza kościelnego, która - po
odrzuceniu wątków maryjnych i hagiograficznych przez Reformację - ogra-
niczała się do cykli staro- i nowotestamentowych oraz do rzadkich
przedstawień alegorycznych. Dydaktyczny charakter emblemów odpowia-
dał także wyobrażeniom luteran o zadaniach sztuki kościelnej. Precepcję
tego rodzaju przedstawień ułatwiała doskonała znajomość Pisma Świętego
wśród protestantów - były to bowiem emblemy, które nie tylko przybliżały
(tak jak w stuleciu poprzednim) pewne pojęcia moralne zobrazowane z po-
mocą przedmiotów z życia codziennego, ale odwoływały się poprzez nie do
autorytetu Biblii. W sferze słownej emblemu mnożyły się cytaty ze Starego
i Nowego Testamentu, a sam ikon tracił swe decydujące znaczenie dla całości
emblemu i zbliżał się swym charakterem do ilustracji biblijnej. Autorzy owej
nowej generacji emblemów byli świadomi zmian, jakie spowodowali,
uważając je za wyższy etap w rozwoju gatunku: „In diesen unsern Zeiten
1 Cyt. wg I. Hopel Emblem und Sinnbild. Vom Kunstbuch zum Erbauungsbuch, Frankfurt/M. 1987, s. 210.
139
Emblematyka „serdeczna" Daniela Cramera
w dekoracji kościołów gdańskich
w XVII wieku
Emblemy, które w stuleciu swego powstania dostarczały wyrafinowanej
rozrywki ówczesnym elitom intelektualnym, w XVII w. trafiły na karty
religijnej literatury budującej, także luterańskiej. Jej autorzy - przede wszy-
stkim duchowni - świadomie wykorzystywali tę nową formę sztuki
w celach pedagogicznych, powołując się (zgodnie z poglądami Grzegorza
z Damaszku i Grzegorza Wielkiego) na ideę uprzystępnienia analfabetom
prawd wiary z pomocą obrazów. „Was den Lesenden thut die Schrifft, das
thut den Idioten das Gemald, denn darinnen sehen die unwissenden, wie
und was sie folgen sollen, und lesen darinnen, die sonsten nimmermehr
lesen kónnen"' pisał pastor Johann Mannich w przedmowie do Sacra
Emblemata wydanych w 1625 r. w Norymberdze. By osiągnąć te same cele,
emblematyczne ilustracje literatury pobożnej przejmowała luterańska
sztuka kościelna. Czyniła to zapewne tym chętniej, że emblematyka stwa-
rzała możliwość urozmaicenia dekoracji wnętrza kościelnego, która - po
odrzuceniu wątków maryjnych i hagiograficznych przez Reformację - ogra-
niczała się do cykli staro- i nowotestamentowych oraz do rzadkich
przedstawień alegorycznych. Dydaktyczny charakter emblemów odpowia-
dał także wyobrażeniom luteran o zadaniach sztuki kościelnej. Precepcję
tego rodzaju przedstawień ułatwiała doskonała znajomość Pisma Świętego
wśród protestantów - były to bowiem emblemy, które nie tylko przybliżały
(tak jak w stuleciu poprzednim) pewne pojęcia moralne zobrazowane z po-
mocą przedmiotów z życia codziennego, ale odwoływały się poprzez nie do
autorytetu Biblii. W sferze słownej emblemu mnożyły się cytaty ze Starego
i Nowego Testamentu, a sam ikon tracił swe decydujące znaczenie dla całości
emblemu i zbliżał się swym charakterem do ilustracji biblijnej. Autorzy owej
nowej generacji emblemów byli świadomi zmian, jakie spowodowali,
uważając je za wyższy etap w rozwoju gatunku: „In diesen unsern Zeiten
1 Cyt. wg I. Hopel Emblem und Sinnbild. Vom Kunstbuch zum Erbauungsbuch, Frankfurt/M. 1987, s. 210.
139