DOI Artikel:
Cieślak, Katarzyna: Emblematyka "serdeczna" Daniela Cramera w dekoracji kościołow gdańskich w XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27009#0156
Katarzyna Ksiąg o prawdziwym chrześcijaństwie zatytułowaną Des Ehrwiirdigen,
Cieślak Achtbaren und Hochgelarten Herm Johannis Arndes[...]Richtige und in Gottes
Wort wolgegriindete Lehre..., w którym to dziele podkreślał zgodność pism
Arndta z nauką Kościoła luterańskiego39. W roku 1639, gdy zdobiono filary
kościoła Mariackiego, Dilger był już tutejszym pastorem. Dekorację emble-
matyczną według Cramera i w duchu pism Arndta otrzymał wówczas
w kościele Mariackim właśnie ten filar, któremu patronowali ławnicy staro-
miejscy, a więc parafianie kościoła Św. Katarzyny, bastionu zwolenników
nowego prądu pobożności luterańskiej. Analiza całości dekoracji dowodzi,
że inicjatywa i sam pomysł programu wyszły od pastora Dilgera4".
W kościele Św. Jana niewątpliwym zwolennikiem nowego nurtu religij-
ności ewangelickiej był Zachariasz Zappio. Dał temu wyraz fundując
w 1664 r. epitafium obrazowe swej córki Adelgundy, w którym kazał
umieścić malowidło nawiązujące do późnośredniowiecznych obrazów de-
wocyjnych, przedstawiające Chrystusa ubiczowanego w asyście aniołów.
Tego rodzaju przedstawienia są charakterystyczne dla nowej ikonografii
luterańskiej powstającej po wojnie trzydziestoletniej pod wpływem oma-
wianych tu przemian pobożności41. Dodatkowym powodem tego, że Zappio
zainteresował się emblemami Cramera, był zapewne fakt, iż do 1659 r.
pastorem w kościele Św. Jana był „des beruhmten Doctoris Danielis Cra-
meri Theologi Stetinensis leiblicher Sohn"42 - Jan Jakub43, a po jego śmierci
jego z kolei syn - czyli wnuk Daniela - Konstantyn, sprawował tu funkcję
diakona w latach 1663-1673, w czasach fundatorskiej aktywności Zappia.
Związki personalne miały jednakże raczej drugorzędne znaczenie. Jak
się okazuje, w gronie duchownych luterańskich w XVII-wiecznym Gdań-
sku, ocenianym dotychczas jako środowisko pozostające pod przemożnym
wpływem ortodoksji wittenberskiej, znalazło się kilku zwolenników tzw.
„Herzensfrómmigkeit", którzy - słowem i obrazem - propagowali znajo-
mość pism Arndta, używając w tym celu między innymi emblematyki
Cramera.
*
Autorka składa serdeczne podziękowanie prof. Karlowi-Augustowi
Wirthowi i prof. Michaelowi Schillingowi z Monachium oraz dr Sabinę
Módersheim z Fryburga Bryzgowijskiego za pomoc w zebraniu literatury
przedmiotu.
39 E. Schnaase Geschichte der evangelisc)ien Kirche Danzigs, Danzig 1863, s. 238-262.
30 Szerzej nt. dekoracji w kościele Mariackim w: Cieślak Emblematyka... (przyp. 31).
41 K. Cieślak Epitafium Adelgundy Zappio w Gdańsku - przykład zbliżenia siedemnastowiecznej ikonografii
luterańskiej i katolickiej, [w:] Między Padwy a Zamościem. Studia z historii sztuki i kultury nowożytnej ofiarowane
Profesorotui Jerzemu Kowalczykowi, Warszawa 1993, s. 179-190.
43 Praetorius, op. cit., s. 326.
43 Miał opinię wybitnego kaznodziei. Na jego pomniku epitafijnym umieszczono - rzecz wyjątkowa w
epitafiach preinteligencji — aż dwa herby: herb ojczysty Cramer i macierzysty Fabri, zapewne po to, by
podkreślić fakt, że był synem sławnego Cramera. W czasie Rathmannscher Streit trzymał stronę Corviniusa -
Schnaase, op. cit., s. 255.
Reprodukcje wykonała Pracownia Fotograficzna Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego.
Cieślak Achtbaren und Hochgelarten Herm Johannis Arndes[...]Richtige und in Gottes
Wort wolgegriindete Lehre..., w którym to dziele podkreślał zgodność pism
Arndta z nauką Kościoła luterańskiego39. W roku 1639, gdy zdobiono filary
kościoła Mariackiego, Dilger był już tutejszym pastorem. Dekorację emble-
matyczną według Cramera i w duchu pism Arndta otrzymał wówczas
w kościele Mariackim właśnie ten filar, któremu patronowali ławnicy staro-
miejscy, a więc parafianie kościoła Św. Katarzyny, bastionu zwolenników
nowego prądu pobożności luterańskiej. Analiza całości dekoracji dowodzi,
że inicjatywa i sam pomysł programu wyszły od pastora Dilgera4".
W kościele Św. Jana niewątpliwym zwolennikiem nowego nurtu religij-
ności ewangelickiej był Zachariasz Zappio. Dał temu wyraz fundując
w 1664 r. epitafium obrazowe swej córki Adelgundy, w którym kazał
umieścić malowidło nawiązujące do późnośredniowiecznych obrazów de-
wocyjnych, przedstawiające Chrystusa ubiczowanego w asyście aniołów.
Tego rodzaju przedstawienia są charakterystyczne dla nowej ikonografii
luterańskiej powstającej po wojnie trzydziestoletniej pod wpływem oma-
wianych tu przemian pobożności41. Dodatkowym powodem tego, że Zappio
zainteresował się emblemami Cramera, był zapewne fakt, iż do 1659 r.
pastorem w kościele Św. Jana był „des beruhmten Doctoris Danielis Cra-
meri Theologi Stetinensis leiblicher Sohn"42 - Jan Jakub43, a po jego śmierci
jego z kolei syn - czyli wnuk Daniela - Konstantyn, sprawował tu funkcję
diakona w latach 1663-1673, w czasach fundatorskiej aktywności Zappia.
Związki personalne miały jednakże raczej drugorzędne znaczenie. Jak
się okazuje, w gronie duchownych luterańskich w XVII-wiecznym Gdań-
sku, ocenianym dotychczas jako środowisko pozostające pod przemożnym
wpływem ortodoksji wittenberskiej, znalazło się kilku zwolenników tzw.
„Herzensfrómmigkeit", którzy - słowem i obrazem - propagowali znajo-
mość pism Arndta, używając w tym celu między innymi emblematyki
Cramera.
*
Autorka składa serdeczne podziękowanie prof. Karlowi-Augustowi
Wirthowi i prof. Michaelowi Schillingowi z Monachium oraz dr Sabinę
Módersheim z Fryburga Bryzgowijskiego za pomoc w zebraniu literatury
przedmiotu.
39 E. Schnaase Geschichte der evangelisc)ien Kirche Danzigs, Danzig 1863, s. 238-262.
30 Szerzej nt. dekoracji w kościele Mariackim w: Cieślak Emblematyka... (przyp. 31).
41 K. Cieślak Epitafium Adelgundy Zappio w Gdańsku - przykład zbliżenia siedemnastowiecznej ikonografii
luterańskiej i katolickiej, [w:] Między Padwy a Zamościem. Studia z historii sztuki i kultury nowożytnej ofiarowane
Profesorotui Jerzemu Kowalczykowi, Warszawa 1993, s. 179-190.
43 Praetorius, op. cit., s. 326.
43 Miał opinię wybitnego kaznodziei. Na jego pomniku epitafijnym umieszczono - rzecz wyjątkowa w
epitafiach preinteligencji — aż dwa herby: herb ojczysty Cramer i macierzysty Fabri, zapewne po to, by
podkreślić fakt, że był synem sławnego Cramera. W czasie Rathmannscher Streit trzymał stronę Corviniusa -
Schnaase, op. cit., s. 255.
Reprodukcje wykonała Pracownia Fotograficzna Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego.