Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Editor]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Editor]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (3.1994)

Lesser
Gieldziński
- kolekcjoner
judaików
i prekursor
żydowskich
muzeów
w Polsce

2. Wielka Synagoga w Gdańsku przed rozebraniem przez hitlerowców w 1938 r.

sztukę i rozumiejący ją, przyczynił się do powstania pierwszego
żydowskiego muzeum w Polsce.

Muzeum im. Gieldzińskiego związało los swój z Wielką Synagogą (il. 2),
wspaniałą budowlą będącą typowym przykładem tzw. Synagogi
Postępowej. Trudno nie poświęcić jej tutaj kilku zdań. Świątynia powstała
w latach 1883-1887, konsekracja odbyła się 15 VIII 1887 r. Wzniesiono ją
w stylu mauretańsko-neorenesansowym, z wieżami w fasadzie głównej
i kolumnowym portykiem. Monumentalność budowli podnosiła wielka,
centralnie osadzona kopuła na oktogonalnym bębnie. Na szczycie kopuły
znajdowała się kilkukondygnacjowa wieżyczka z „latarnią".

Wnętrze trójnawowej świątyni przedstawiało się nader imponująco;
boczne nawy oddzielone zostały od nawy głównej wysokimi półokrągłymi
arkadami na wysokich kolumnach. Kapitele kolumn, nawiązujące do ro-
mańskich, typu młotowego, pokrywała bogata dekoracja roślinno-geo-
metryczna. Ściany i sklepienia naw zdobiła barwna polichromia. Hitlerowcy
w swojej straszliwej złości brutalnie zburzyli tę wspaniałą świątynię -
pozostał pusty plac.

Jakie były losy zbiorów muzealnych przy Wielkiej Synagodze w Gdań-
sku? Liczna i bogata gmina żydowska w mieście przestała istnieć. Żydzi
wywożeni do obozów koncentracyjnych, czy ginący na miejscu, zabrali
obraz miasta i jego tajemnice tam, skąd już myśl ludzka nie wraca.

Po zakończeniu II wojny światowej, poczęły krążyć legendy na temat
zaginionej sławnej kolekcji judaików Lessera Gieldzińskiego z Gdańska.
Nikt nie potrafił jednak powiedzieć niczego pewnego o losach zbiorów.

165