DOI Artikel:
Pabiś-Gagis, Jolanta; Woziński, Andrzej: Późnogotycki krucyfiks w kościele św: trójcy w Gdańsku; konserwacja, forma, styl, pochodzenie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0019
Jolanta Pabiś-Gagis, Andrzej Woziński
Późnogotycki krucyfiks w kościele św. Trójcy
w Gdańsku. Konserwacja, forma, styl, pochodzenie
Wśród niewielu zachowanych elementów średniowiecznego wyposażenia
świątyni franciszkanów pod wezwaniem św. Trójcy w Gdańsku znajduje się
późnogotycki krucyfiks. Dzieło to do niedawna nie wzbudzało poważniejszej
uwagi badaczy. Większość z nich ograniczyła się do odnotowania go z przy-
bliżoną datą powstania: koniec XV w., ok. 1500 r. łub początek XVI w. Willi
Drost oraz Franz Swoboda podali ponadto, że pierwotnie krucyfiks znajdował
się w łuku tęczowym świątyni, skąd w 1580 r. został przeniesiony do kapli-
cy św. Anny, gdzie - jak twierdziła Katarzyna Cieślak - do czasu powstania
nowego ołtarza w latach ok. 1642-1650 pełnił najprawdopodobniej funk-
cję retabulum, natomiast Michael Antoni określił dzieło jako „sudlandische
Arbeit”1. Nieco więcej miejsca poświęcił rzeźbie współautor niniejszego teks-
tu w niepublikowanej rozprawie doktorskiej2, w której zestawiając gdańskie
dzieło z opublikowaną przez Fabienne Joubert3 grupą krucyfiksów frankoń-
skich, wysunął hipotezę, że być może jest ono importem z Frankonii i powstało
w III ćwierci XV w. Zauważył też, iż podobnymi cechami formalno-stylistycz-
nymi odznaczają się tzw. krucyfiks baryczkowski z warszawskiej katedry, który
1 P. Schmidt, Die St. Trinitatis-Kirche zu Danzig nach Vergangenheit und Gegenwart, Danzig
1901, s. 54; M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Gdańsku, Warszawa 1928, s. 124; W. Drost,
F. Swoboda, Kunstdenkmdler der Stadt Danzig, Bd. 5: St. Trinitatis, St. Peter, St. Bartholomdi,
St. Barbara, St. Elisabeth, Hl. Geist, Engl. Kapelle, St. Brigitten, Stuttgart 1972, s. 52, Taf. 45;
J.Z. Łoziński, Pomniki sztuki w Polsce, t. 2, cz. 1: Pomorze, Warszawa 1992, s. 399; M. Antoni,
Dehio-Handbuch der Kunstdenkmdler West und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West und
Ostpreussen (Deutschordensland Preussen) mit Biitower und Lauenburger Land, Miinchen-Berlin
1993, s. 109; K. Cieślak, Między Rzymem, Wittenberga a Genewę. Sztuka Gdańska jako miasta
podzielonego wyznaniowo, Wrocław 2000, s. 67,70; J. Raczkowski, Tzw. czarny krucyfiks z kościoła
św. Jakuba w Toruniu, [w:] Teka Komisji Historii Sztuki, X. Materiały z sesji naukowej poświęconej
pamięci profesora Gwidona Chmarzyńskiego w trzydziestą rocznicę śmierci, Toruń, 12-14 grudnia
2003, Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (Towa-
rzystwo Naukowe w Toruniu. Prace Wydziału Filołogiczno-Filozoficznego, t. XXXVII, z. 3),
Toruń 2005, s. 123, ił. 8.
2 A. Woziński, Późnogotycka rzeźba drewniana na Pomorzu Wschodnim, Poznań 1996 (ma-
szynopis pracy doktorskiej w bibliotece Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mic-
kiewicza w Poznaniu), s. 53-55, kat. 113, ił. 37-38.
3 F. Joubert, Stylisation et Verisme: Le Paradoxe d’un Groupe de Christs Franconiens du
XV eme siecle, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte”, I, 1988, s. 513-523.
13
Późnogotycki krucyfiks w kościele św. Trójcy
w Gdańsku. Konserwacja, forma, styl, pochodzenie
Wśród niewielu zachowanych elementów średniowiecznego wyposażenia
świątyni franciszkanów pod wezwaniem św. Trójcy w Gdańsku znajduje się
późnogotycki krucyfiks. Dzieło to do niedawna nie wzbudzało poważniejszej
uwagi badaczy. Większość z nich ograniczyła się do odnotowania go z przy-
bliżoną datą powstania: koniec XV w., ok. 1500 r. łub początek XVI w. Willi
Drost oraz Franz Swoboda podali ponadto, że pierwotnie krucyfiks znajdował
się w łuku tęczowym świątyni, skąd w 1580 r. został przeniesiony do kapli-
cy św. Anny, gdzie - jak twierdziła Katarzyna Cieślak - do czasu powstania
nowego ołtarza w latach ok. 1642-1650 pełnił najprawdopodobniej funk-
cję retabulum, natomiast Michael Antoni określił dzieło jako „sudlandische
Arbeit”1. Nieco więcej miejsca poświęcił rzeźbie współautor niniejszego teks-
tu w niepublikowanej rozprawie doktorskiej2, w której zestawiając gdańskie
dzieło z opublikowaną przez Fabienne Joubert3 grupą krucyfiksów frankoń-
skich, wysunął hipotezę, że być może jest ono importem z Frankonii i powstało
w III ćwierci XV w. Zauważył też, iż podobnymi cechami formalno-stylistycz-
nymi odznaczają się tzw. krucyfiks baryczkowski z warszawskiej katedry, który
1 P. Schmidt, Die St. Trinitatis-Kirche zu Danzig nach Vergangenheit und Gegenwart, Danzig
1901, s. 54; M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Gdańsku, Warszawa 1928, s. 124; W. Drost,
F. Swoboda, Kunstdenkmdler der Stadt Danzig, Bd. 5: St. Trinitatis, St. Peter, St. Bartholomdi,
St. Barbara, St. Elisabeth, Hl. Geist, Engl. Kapelle, St. Brigitten, Stuttgart 1972, s. 52, Taf. 45;
J.Z. Łoziński, Pomniki sztuki w Polsce, t. 2, cz. 1: Pomorze, Warszawa 1992, s. 399; M. Antoni,
Dehio-Handbuch der Kunstdenkmdler West und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West und
Ostpreussen (Deutschordensland Preussen) mit Biitower und Lauenburger Land, Miinchen-Berlin
1993, s. 109; K. Cieślak, Między Rzymem, Wittenberga a Genewę. Sztuka Gdańska jako miasta
podzielonego wyznaniowo, Wrocław 2000, s. 67,70; J. Raczkowski, Tzw. czarny krucyfiks z kościoła
św. Jakuba w Toruniu, [w:] Teka Komisji Historii Sztuki, X. Materiały z sesji naukowej poświęconej
pamięci profesora Gwidona Chmarzyńskiego w trzydziestą rocznicę śmierci, Toruń, 12-14 grudnia
2003, Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (Towa-
rzystwo Naukowe w Toruniu. Prace Wydziału Filołogiczno-Filozoficznego, t. XXXVII, z. 3),
Toruń 2005, s. 123, ił. 8.
2 A. Woziński, Późnogotycka rzeźba drewniana na Pomorzu Wschodnim, Poznań 1996 (ma-
szynopis pracy doktorskiej w bibliotece Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mic-
kiewicza w Poznaniu), s. 53-55, kat. 113, ił. 37-38.
3 F. Joubert, Stylisation et Verisme: Le Paradoxe d’un Groupe de Christs Franconiens du
XV eme siecle, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte”, I, 1988, s. 513-523.
13