DOI article:
Friedrich, Jacek: Kilka uwag o fakturze odbudowanego Gdańska
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0420
Jacek Friedrich
Kilka uwag o fakturze odbudowanego Gdańska
W dotychczasowych rozważaniach nad odbudową Gdańska po zniszczeniach
II wojny światowej uwagę przykuwały problemy stosunku nowej kreacji do ory-
ginału, stopnia zachowania substancji zabytkowej, a także struktury zrekon-
struowanego miasta. Kwestia faktury, jakkolwiek pojawiała się już w publika-
cjach z lat 50., to jednak dotąd nie zajęła należnego miejsca. Także w dyskusji lat
ostatnich dominowały bowiem problemy strukturalne, takie jak przywrócenie
kamienicom pełnej głębokości czy zabudowa ulic poprzecznych, której zanie-
chano podczas powojennej odbudowy. Tymczasem, moim zdaniem, zaniedbana
kwestia faktury należy do najważniejszych problemów, przed jakimi stoi obecnie
gdańskie Główne Miasto (nie tylko zresztą ono - innych dzielnic problem ten
dotyczy w większym może nawet stopniu, jednak dla klarowności wypowiedzi
pragnę ograniczyć się do historycznego jądra miasta).
Przez fakturę miasta rozumiem nie tylko zewnętrzny wygląd budynków
(tu podstawowa kwestia materiałów, z jakich je wzniesiono, względnie - jaki-
mi je wykończono, ich kolorystyka itd.), ale także szyldy, rodzaj nawierzchni
na jezdniach i chodnikach, ilość i rodzaj zieleni, ławki, latarnie uliczne, słu-
py ogłoszeniowe, tablice z nazwami ulic, a nawet znaki drogowe. Osobnym
problemem są nierzadkie na Głównym Mieście konstrukcje wznoszone czaso-
wo, np. pawilony stawiane podczas Jarmarku św. Dominika. Te bardzo liczne,
a często zaniedbywane, detale składają się na ogólne wrażenie ładu lub chaosu,
a tym samym wpływają pozytywnie lub negatywnie na emocje uczestników
miejskiego spektaklu.
Jest oczywiste, że w przypadku odbudowy pomyślanej jako wskrzeszenie
miasta historycznego to właśnie dawne miasto staje się punktem odniesie-
nia. To do niego porównywane będą zarówno struktura, jak i faktura nowego
tworu. Wgląd w dawną formę gdańskiego Głównego Miasta dają nam boga-
te przekazy ikonograficzne, od szesnastowiecznych rycin po fotografie sprzed
1945 r. Jak na ich podstawie można rekonstruować fakturę dawnego miasta?
Czy w ogóle można przeprowadzić na ten temat uogólnienie, które byłoby
prawdziwe, zarówno dla - dajmy na to - początku XVII w., jak i II połowy
XIX w.? Jeśli zaś są one odmienne, to która z nich powinna stanowić punkt od-
niesienia, a może nawet wzorzec dla miasta dzisiejszego? Być może żadna? Być
może prawidłową drogą jest kształtowanie faktury zabytkowego śródmieścia
Gdańska w oderwaniu od wzorców historycznych, a jedynie na podstawie
współczesnych upodobań estetycznych, albo swoistego, uogólnionego poczu-
cia „zabytkowości” respektującego jedynie zasadę stosowności?
414
Kilka uwag o fakturze odbudowanego Gdańska
W dotychczasowych rozważaniach nad odbudową Gdańska po zniszczeniach
II wojny światowej uwagę przykuwały problemy stosunku nowej kreacji do ory-
ginału, stopnia zachowania substancji zabytkowej, a także struktury zrekon-
struowanego miasta. Kwestia faktury, jakkolwiek pojawiała się już w publika-
cjach z lat 50., to jednak dotąd nie zajęła należnego miejsca. Także w dyskusji lat
ostatnich dominowały bowiem problemy strukturalne, takie jak przywrócenie
kamienicom pełnej głębokości czy zabudowa ulic poprzecznych, której zanie-
chano podczas powojennej odbudowy. Tymczasem, moim zdaniem, zaniedbana
kwestia faktury należy do najważniejszych problemów, przed jakimi stoi obecnie
gdańskie Główne Miasto (nie tylko zresztą ono - innych dzielnic problem ten
dotyczy w większym może nawet stopniu, jednak dla klarowności wypowiedzi
pragnę ograniczyć się do historycznego jądra miasta).
Przez fakturę miasta rozumiem nie tylko zewnętrzny wygląd budynków
(tu podstawowa kwestia materiałów, z jakich je wzniesiono, względnie - jaki-
mi je wykończono, ich kolorystyka itd.), ale także szyldy, rodzaj nawierzchni
na jezdniach i chodnikach, ilość i rodzaj zieleni, ławki, latarnie uliczne, słu-
py ogłoszeniowe, tablice z nazwami ulic, a nawet znaki drogowe. Osobnym
problemem są nierzadkie na Głównym Mieście konstrukcje wznoszone czaso-
wo, np. pawilony stawiane podczas Jarmarku św. Dominika. Te bardzo liczne,
a często zaniedbywane, detale składają się na ogólne wrażenie ładu lub chaosu,
a tym samym wpływają pozytywnie lub negatywnie na emocje uczestników
miejskiego spektaklu.
Jest oczywiste, że w przypadku odbudowy pomyślanej jako wskrzeszenie
miasta historycznego to właśnie dawne miasto staje się punktem odniesie-
nia. To do niego porównywane będą zarówno struktura, jak i faktura nowego
tworu. Wgląd w dawną formę gdańskiego Głównego Miasta dają nam boga-
te przekazy ikonograficzne, od szesnastowiecznych rycin po fotografie sprzed
1945 r. Jak na ich podstawie można rekonstruować fakturę dawnego miasta?
Czy w ogóle można przeprowadzić na ten temat uogólnienie, które byłoby
prawdziwe, zarówno dla - dajmy na to - początku XVII w., jak i II połowy
XIX w.? Jeśli zaś są one odmienne, to która z nich powinna stanowić punkt od-
niesienia, a może nawet wzorzec dla miasta dzisiejszego? Być może żadna? Być
może prawidłową drogą jest kształtowanie faktury zabytkowego śródmieścia
Gdańska w oderwaniu od wzorców historycznych, a jedynie na podstawie
współczesnych upodobań estetycznych, albo swoistego, uogólnionego poczu-
cia „zabytkowości” respektującego jedynie zasadę stosowności?
414