DOI Artikel:
Friedrich, Jacek: Kilka uwag o fakturze odbudowanego Gdańska
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0421
Próbując poznać fakturę dawnego miasta, bliżej przyjrzę się fragmentowi Kilka uwag
szczególnie ważnemu, a więc i szczególnie często uwiecznianemu - Długiemu o fakturze...
Targowi i ul. Długiej. Niezrównanym źródłem z samego początku XVII w. jest
Grosz czynszowy Antoniego Moliera (1601), który biblijną opowieść przed-
stawił na tle interesującej nas części miasta. Większość kamienic ma późno-
gotyckie, ceglane fasady, ale zdarzają się już także fasady o formach nowo-
żytnych. Jedne i drugie mają zazwyczaj barwy utrzymane w ceglastej gamie.
Omawiane źródło ikonograficzne nie jest na tyle jednoznaczne, by twierdzić
to z całkowitą pewnością, ale zdaje się, że nie zawsze jest to barwa samej cegły.
Można przypuszczać, że fasady z reguły malowano, przy czym dominowała
gama wywiedziona z naturalnej barwy cegły. Niektóre fasady malowano jed-
nak w inne kolory, np. błękitny czy szarobłękitny. Rzecz znamienna, barwy
inne niż ceglaste dominują wśród fasad nowożytnych, na których pojawiają
się nawet dekoracje figuralne1. Być może chodziło o podkreślenie albo za-
sugerowanie zastosowania kamienia, tak odmiennego od cegły dominującej
dotąd w opracowaniu lica kamienic. Za potwierdzenie takiego przypuszcze-
nia można uznać pomalowanie na szaro lub szarobłękitno nowożytnej już
fasady Dworu Artusa2.
Inne źródła siedemnastowieczne nie dają możliwości analizowania kolory-
styki, za to przynoszą wiele innych informacji. Przykładem - ryciny Aegidiusa
Dickmanna z 1617 r. przedstawiające Długi Targ i ul. Długą, na których po-
jawiają się elementy nieobecne na obrazie Moliera. Przede wszystkim przed-
proża, których w 1601 r. było stosunkowo niewiele. W 1617 r. są już one przed
każdą kamienicą (przy czym większość jeszcze w skromnej, zapewne drewnia-
nej formie). Przedproża to jeden z najbardziej charakterystycznych elementów
nie tylko struktury architektonicznej dawnego Gdańska, ale i jego faktury: ich
różnicujące się z czasem formy wzbogacały fakturalną rozmaitość ulic, tym
bardziej że rozpościerały się na wysokości wzroku przechodnia. Innym ele-
mentem wyeksponowanym na rycinach Dickmanna są kocie łby, jakimi wy-
brukowano zarówno plac, jak i ulicę. Bez rozleglej szych (także archiwalnych)
1 Najprawdopodobniej malowaną dekorację figuralną nosi przedstawiona w Groszu czyn-
szowym fasada kamienicy przy Długim Targu (wedle obowiązującej dziś numeracji - nr 39).
W późniejszym czasie dekoracją tego rodzaju opatrzono także fasadę pobliskiej kamienicy nr 43;
jej wygląd w końcu XVII w. przekazuje rycina przedstawiająca Dwór Artusa wraz z przylega-
jącymi kamienicami, opublikowana w dziele Reinholda Curickego Der Stadt Danzig historische
Beschreibung..., Amsterdam u. Danzigk 1687 (reprint: Darmstadt 1979), ryc. po s. 54. Próbę
rekonstrukcji (na podstawie zachowanych reliktów) nowożytnej polichromii Domu Anielskiego
(Angielskiego) opublikował K. Weber, Das Englische Haus in Danzig, „Denkmalpflege”, 14,1912,
s. 113-116.
2 Taką barwę przekazuje zarówno malowidło Izaaka van den Błocka zdobiące strop Sali
Czerwonej ratusza głównomiejskiego, jak i Grosz czynszowy Moliera. Na obu uwieczniono fa-
sadę Dworu Artusa w nowożytnym kształcie nadanym jej w połowie XVI w., a zmienionym
później przez Abrahama van den Błocka.
415
szczególnie ważnemu, a więc i szczególnie często uwiecznianemu - Długiemu o fakturze...
Targowi i ul. Długiej. Niezrównanym źródłem z samego początku XVII w. jest
Grosz czynszowy Antoniego Moliera (1601), który biblijną opowieść przed-
stawił na tle interesującej nas części miasta. Większość kamienic ma późno-
gotyckie, ceglane fasady, ale zdarzają się już także fasady o formach nowo-
żytnych. Jedne i drugie mają zazwyczaj barwy utrzymane w ceglastej gamie.
Omawiane źródło ikonograficzne nie jest na tyle jednoznaczne, by twierdzić
to z całkowitą pewnością, ale zdaje się, że nie zawsze jest to barwa samej cegły.
Można przypuszczać, że fasady z reguły malowano, przy czym dominowała
gama wywiedziona z naturalnej barwy cegły. Niektóre fasady malowano jed-
nak w inne kolory, np. błękitny czy szarobłękitny. Rzecz znamienna, barwy
inne niż ceglaste dominują wśród fasad nowożytnych, na których pojawiają
się nawet dekoracje figuralne1. Być może chodziło o podkreślenie albo za-
sugerowanie zastosowania kamienia, tak odmiennego od cegły dominującej
dotąd w opracowaniu lica kamienic. Za potwierdzenie takiego przypuszcze-
nia można uznać pomalowanie na szaro lub szarobłękitno nowożytnej już
fasady Dworu Artusa2.
Inne źródła siedemnastowieczne nie dają możliwości analizowania kolory-
styki, za to przynoszą wiele innych informacji. Przykładem - ryciny Aegidiusa
Dickmanna z 1617 r. przedstawiające Długi Targ i ul. Długą, na których po-
jawiają się elementy nieobecne na obrazie Moliera. Przede wszystkim przed-
proża, których w 1601 r. było stosunkowo niewiele. W 1617 r. są już one przed
każdą kamienicą (przy czym większość jeszcze w skromnej, zapewne drewnia-
nej formie). Przedproża to jeden z najbardziej charakterystycznych elementów
nie tylko struktury architektonicznej dawnego Gdańska, ale i jego faktury: ich
różnicujące się z czasem formy wzbogacały fakturalną rozmaitość ulic, tym
bardziej że rozpościerały się na wysokości wzroku przechodnia. Innym ele-
mentem wyeksponowanym na rycinach Dickmanna są kocie łby, jakimi wy-
brukowano zarówno plac, jak i ulicę. Bez rozleglej szych (także archiwalnych)
1 Najprawdopodobniej malowaną dekorację figuralną nosi przedstawiona w Groszu czyn-
szowym fasada kamienicy przy Długim Targu (wedle obowiązującej dziś numeracji - nr 39).
W późniejszym czasie dekoracją tego rodzaju opatrzono także fasadę pobliskiej kamienicy nr 43;
jej wygląd w końcu XVII w. przekazuje rycina przedstawiająca Dwór Artusa wraz z przylega-
jącymi kamienicami, opublikowana w dziele Reinholda Curickego Der Stadt Danzig historische
Beschreibung..., Amsterdam u. Danzigk 1687 (reprint: Darmstadt 1979), ryc. po s. 54. Próbę
rekonstrukcji (na podstawie zachowanych reliktów) nowożytnej polichromii Domu Anielskiego
(Angielskiego) opublikował K. Weber, Das Englische Haus in Danzig, „Denkmalpflege”, 14,1912,
s. 113-116.
2 Taką barwę przekazuje zarówno malowidło Izaaka van den Błocka zdobiące strop Sali
Czerwonej ratusza głównomiejskiego, jak i Grosz czynszowy Moliera. Na obu uwieczniono fa-
sadę Dworu Artusa w nowożytnym kształcie nadanym jej w połowie XVI w., a zmienionym
później przez Abrahama van den Błocka.
415