DOI article:
Pabiś-Gagis, Jolanta; Woziński, Andrzej: Późnogotycki krucyfiks w kościele św: trójcy w Gdańsku; konserwacja, forma, styl, pochodzenie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0036
Jolanta
Pabiś-Gagis,
Andrzej
Woziński
zarostu, sposób ułożenia perizonium. Istnieje jednak wiele cech, pozwalają-
cych lokalizować te rzeźby w bardzo zbliżonym kręgu warsztatowym: dzieła
te są wykonane jako rzeźby pełne, o wymiarach zbliżonych do naturalnych,
wyobrażenie Chrystusa wszędzie ma podobne proporcje, odznacza się pew-
ną sztywnością, bezruchem, wszystkie operują tym samym podstawowym
typem twarzy i podobnym krótkim perizonium. Grupę tę stanowią: głowa
Chrystusa Ukrzyżowanego z Musee National de Cluny w Paryżu oraz kru-
cyfiksy: w kościele klasztornym w Heilsbronn, w Neumunster w Wiirzburgu,
oraz w kościele św. Jana w Norymberdze1 . Krucyfiksy z Heilsbronn, Wiirzbur-
ga i kościoła św. Jana w Norymberdze mają peruki; perukę mógł pierwotnie
mieć również krucyfiks, z którego zachowała się głowa w paryskim muzeum18.
W Heilsbronn w szerokich ustach wyrzeźbione są zęby i język, podczas gdy
rzeźby z Paryża i Wurzburga mają małe usta i szczegóły te nie są widoczne.
Ponadto w Heilsbronn na kolanach i stopach ukazane są zmarszczki, a na ra-
mionach, nogach, podbrzuszu - żyły, które na ramionach są wyrzeźbione, na-
tomiast na pozostałych partiach wykonane z wąskich wiązek lnu19. Niewie-
le wiadomo, gdzie w obrębie kościoła znajdowały się pierwotnie krucyfiksy
z omawianej grupy. Jedynie co do krucyfiksu z Heilsbronn istnieją poszlaki,
że był umiejscowiony w luku tęczowym20. Przesłankami pozwalającymi da-
tować wspomniane krucyfiksy są dokumenty z 1468 i 1469 r. wymieniające
kwoty przeznaczone na wykonanie jakiegoś krucyfiksu w Heilsbronn, bardzo
prawdopodobne, że tożsamego z zachowaną rzeźbą21, oraz podniesione przez
Joubert podobieństwo do wizerunku Chrystusa Ukrzyżowanego w retabulum
Landauera w Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze, którego fun-
dator zmarł w 1469 r. Na tej podstawie francuska badaczka datowała grupę
frankońskich krucyfiksów na lata 60. XV w.22 Roller zwraca też uwagę na po-
krewieństwo w sposobie kształtowania twarzy Chrystusa w omawianych kru-
cyfiksach z dziełami Hansa Multschera, konkretnie z figurami z nastawy w Ste-
rzing z lat 1456-1459. Dostrzega on również wpływ Hansa Pleydenwurffa, który
pojawił się w Norymberdze w 1457 r., wnosząc do tego środowiska dzieła o sil-
nym zabarwieniu niderlandzkim, inspirowane twórczością Rogiera van der
Weyden i Dierica Boutsa. Krucyfiksy z Heilsbronn, Wurzburga i Norymbergi
nawiązują, zdaniem Rollera, do typu wizerunku ukrzyżowanego Chrystusa
w nastawach z kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu z 1462 oraz Hofera z 1465 r.
autorstwa Pleydenwurffa23. Na podstawie tych danych i spostrzeżeń badacz
17 S. Roller, Nurnberger Bildhauerkunst..Abb. 1-2; Abb. 3-8; Abb. 9-14; Abb. 15-19.
18 Ibidem, s. 30.
19 Ibidem, s. 33, Anm. 108.
20 Ibidem, s. 41-43.
21 Ibidem, s. 43 ff.
22 F. Joubert, op. cit., S. 520 f.
23 S. Roller, Nurnberger Bildhauerkunst..s. 47 ff., Abb. 23, 25-28.
30
Pabiś-Gagis,
Andrzej
Woziński
zarostu, sposób ułożenia perizonium. Istnieje jednak wiele cech, pozwalają-
cych lokalizować te rzeźby w bardzo zbliżonym kręgu warsztatowym: dzieła
te są wykonane jako rzeźby pełne, o wymiarach zbliżonych do naturalnych,
wyobrażenie Chrystusa wszędzie ma podobne proporcje, odznacza się pew-
ną sztywnością, bezruchem, wszystkie operują tym samym podstawowym
typem twarzy i podobnym krótkim perizonium. Grupę tę stanowią: głowa
Chrystusa Ukrzyżowanego z Musee National de Cluny w Paryżu oraz kru-
cyfiksy: w kościele klasztornym w Heilsbronn, w Neumunster w Wiirzburgu,
oraz w kościele św. Jana w Norymberdze1 . Krucyfiksy z Heilsbronn, Wiirzbur-
ga i kościoła św. Jana w Norymberdze mają peruki; perukę mógł pierwotnie
mieć również krucyfiks, z którego zachowała się głowa w paryskim muzeum18.
W Heilsbronn w szerokich ustach wyrzeźbione są zęby i język, podczas gdy
rzeźby z Paryża i Wurzburga mają małe usta i szczegóły te nie są widoczne.
Ponadto w Heilsbronn na kolanach i stopach ukazane są zmarszczki, a na ra-
mionach, nogach, podbrzuszu - żyły, które na ramionach są wyrzeźbione, na-
tomiast na pozostałych partiach wykonane z wąskich wiązek lnu19. Niewie-
le wiadomo, gdzie w obrębie kościoła znajdowały się pierwotnie krucyfiksy
z omawianej grupy. Jedynie co do krucyfiksu z Heilsbronn istnieją poszlaki,
że był umiejscowiony w luku tęczowym20. Przesłankami pozwalającymi da-
tować wspomniane krucyfiksy są dokumenty z 1468 i 1469 r. wymieniające
kwoty przeznaczone na wykonanie jakiegoś krucyfiksu w Heilsbronn, bardzo
prawdopodobne, że tożsamego z zachowaną rzeźbą21, oraz podniesione przez
Joubert podobieństwo do wizerunku Chrystusa Ukrzyżowanego w retabulum
Landauera w Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze, którego fun-
dator zmarł w 1469 r. Na tej podstawie francuska badaczka datowała grupę
frankońskich krucyfiksów na lata 60. XV w.22 Roller zwraca też uwagę na po-
krewieństwo w sposobie kształtowania twarzy Chrystusa w omawianych kru-
cyfiksach z dziełami Hansa Multschera, konkretnie z figurami z nastawy w Ste-
rzing z lat 1456-1459. Dostrzega on również wpływ Hansa Pleydenwurffa, który
pojawił się w Norymberdze w 1457 r., wnosząc do tego środowiska dzieła o sil-
nym zabarwieniu niderlandzkim, inspirowane twórczością Rogiera van der
Weyden i Dierica Boutsa. Krucyfiksy z Heilsbronn, Wurzburga i Norymbergi
nawiązują, zdaniem Rollera, do typu wizerunku ukrzyżowanego Chrystusa
w nastawach z kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu z 1462 oraz Hofera z 1465 r.
autorstwa Pleydenwurffa23. Na podstawie tych danych i spostrzeżeń badacz
17 S. Roller, Nurnberger Bildhauerkunst..Abb. 1-2; Abb. 3-8; Abb. 9-14; Abb. 15-19.
18 Ibidem, s. 30.
19 Ibidem, s. 33, Anm. 108.
20 Ibidem, s. 41-43.
21 Ibidem, s. 43 ff.
22 F. Joubert, op. cit., S. 520 f.
23 S. Roller, Nurnberger Bildhauerkunst..s. 47 ff., Abb. 23, 25-28.
30