DOI article:
Pabiś-Gagis, Jolanta; Woziński, Andrzej: Późnogotycki krucyfiks w kościele św: trójcy w Gdańsku; konserwacja, forma, styl, pochodzenie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0038
Jolanta
Pabiś-Gagis,
Andrzej
Woziński
te miały pierwotnie na głowach peruki. Tutaj należy dodać kilka dzieł z terenu
Górnej Austrii wskazanych ostatnio przez Lothara Schultesa, wykazujących silne
związki stylistyczne z pracami norymberskimi. Oprócz krucyfiksu w Braunau am
Inn z ok. 1466 (?) r., Schultes do grupy tej zaliczył rzeźby w kościele św. Sebastia-
na w Munzkirchen z ok. 1470 r., w kościele filialnym w Gebertsham bei Lochen
zok. 1465-1470 r., w farze w Linzu z ok. 1467 (?) r., w Scharding z ok. 1480-1490 r.
(Heimathaus) oraz w Schlierbach z ok. 1500 r. (Stiftgymnasium). Krucyfiksy te,
oprócz rzeźby z Munzkirchen, miały pierwotnie peruki. Krucyfiks w Braunau
am Inn mógł powstać, zdaniem tego badacza, około daty poświęcenia fary w tym
mieście - 1466 r., natomiast w Linzu - w związku z donacją cesarza Fryderyka III
w 1467 r. na wyposażenie tamtejszej fary; pozostałe krucyfiksy górnoaustriackie
datował przede wszystkim na podstawie przesłanek stylistycznych32.
Ze względu na znaczną liczbę dzieł o pokrewnych cechach stylistyczno-
-warsztatowych Roller skłania się ku przypuszczeniu, że krucyfiksy norymber-
skie były produktem seryjnym opartym na wspólnym schemacie przedstawie-
niowym. W warsztacie je produkującym musiało pracować kilku rzeźbiarzy,
na co wskazują odchylenia od przyjętego kanonu. W obrębie całego zespołu
zabytków wydzielił trzy grupy. Jedna obejmuje prace z Karlstadt, Deggendorf,
Heilsbronn, Braunau i Straubing, druga z kościoła św. Jana w Norymberdze,
Warszawy, Paryża i kaplicy św. Walpurgii w Norymberdze, trzecia z Emskirchen,
Kolonii, Neunburga, Wrocławia i Wiirzburga. Stwierdził jednak, że nie sposób
pokusić się o bliższe rozróżnienia autorskie. Zastanawiał się także nad możliwoś-
cią wykonania poszczególnych partii krucyfiksów produkowanych w norym-
berskim warsztacie przez kilku wyspecjalizowanych rzeźbiarzy. Zwracał uwagę
na różnice w rozwiązaniach technicznych niektórych krucyfiksów, konkretnie
na sposób wydrążenia partii głowy z Paryża i krucyfiksu z Heilsbronn. W związ-
ku z tym stawiał pytania: czy różni twórcy rzeźbili całe krucyfiksy, czy też tylko
głowy? Jaka jest relacja czasowa pomiędzy tymi dziełami, czy powstały w jednym
warsztacie w tym samym czasie, czy też w większych odstępach czasowych? Czy
w procesie powstawania rzeźby jeden twórca mógł zająć miejsce innego artysty?
Brał pod uwagę także możliwość, iż głowę paryską mógł wykonać ten sam twórca
co krucyfiks z Heilsbronn, lecz wykonując to drugie dzieło, był już rzeźbiarzem
bardziej dojrzałym. Pytania te wobec mimo wszystko skromnej wiedzy o funk-
cjonowaniu późnośredniowiecznych warsztatów i braku badań nad techniką
rzeźbiarską pozostawiał bez odpowiedzi. Nie sposób też, jak twierdził, jedno-
znacznie odpowiedzieć, jak długo produkowano te krucyfiksy, czy produkowano
je na konkretne zamówienie, czy „na skład” jako wyrób masowy? Duża liczba
spokrewnionych z sobą krucyfiksów zdaje się przemawiać za prawdopodo-
bieństwem tej drugiej możliwości, tym bardziej że znane są przypadki zakupu
32 L. Schuites, Die gotischen Flugelaltdre Oberósterreichs, Bd. 2: Retabel und Fragmente bis
Rueland Frueauf, Linz 2005, s. 43-47, Abb. 85-90.
32
Pabiś-Gagis,
Andrzej
Woziński
te miały pierwotnie na głowach peruki. Tutaj należy dodać kilka dzieł z terenu
Górnej Austrii wskazanych ostatnio przez Lothara Schultesa, wykazujących silne
związki stylistyczne z pracami norymberskimi. Oprócz krucyfiksu w Braunau am
Inn z ok. 1466 (?) r., Schultes do grupy tej zaliczył rzeźby w kościele św. Sebastia-
na w Munzkirchen z ok. 1470 r., w kościele filialnym w Gebertsham bei Lochen
zok. 1465-1470 r., w farze w Linzu z ok. 1467 (?) r., w Scharding z ok. 1480-1490 r.
(Heimathaus) oraz w Schlierbach z ok. 1500 r. (Stiftgymnasium). Krucyfiksy te,
oprócz rzeźby z Munzkirchen, miały pierwotnie peruki. Krucyfiks w Braunau
am Inn mógł powstać, zdaniem tego badacza, około daty poświęcenia fary w tym
mieście - 1466 r., natomiast w Linzu - w związku z donacją cesarza Fryderyka III
w 1467 r. na wyposażenie tamtejszej fary; pozostałe krucyfiksy górnoaustriackie
datował przede wszystkim na podstawie przesłanek stylistycznych32.
Ze względu na znaczną liczbę dzieł o pokrewnych cechach stylistyczno-
-warsztatowych Roller skłania się ku przypuszczeniu, że krucyfiksy norymber-
skie były produktem seryjnym opartym na wspólnym schemacie przedstawie-
niowym. W warsztacie je produkującym musiało pracować kilku rzeźbiarzy,
na co wskazują odchylenia od przyjętego kanonu. W obrębie całego zespołu
zabytków wydzielił trzy grupy. Jedna obejmuje prace z Karlstadt, Deggendorf,
Heilsbronn, Braunau i Straubing, druga z kościoła św. Jana w Norymberdze,
Warszawy, Paryża i kaplicy św. Walpurgii w Norymberdze, trzecia z Emskirchen,
Kolonii, Neunburga, Wrocławia i Wiirzburga. Stwierdził jednak, że nie sposób
pokusić się o bliższe rozróżnienia autorskie. Zastanawiał się także nad możliwoś-
cią wykonania poszczególnych partii krucyfiksów produkowanych w norym-
berskim warsztacie przez kilku wyspecjalizowanych rzeźbiarzy. Zwracał uwagę
na różnice w rozwiązaniach technicznych niektórych krucyfiksów, konkretnie
na sposób wydrążenia partii głowy z Paryża i krucyfiksu z Heilsbronn. W związ-
ku z tym stawiał pytania: czy różni twórcy rzeźbili całe krucyfiksy, czy też tylko
głowy? Jaka jest relacja czasowa pomiędzy tymi dziełami, czy powstały w jednym
warsztacie w tym samym czasie, czy też w większych odstępach czasowych? Czy
w procesie powstawania rzeźby jeden twórca mógł zająć miejsce innego artysty?
Brał pod uwagę także możliwość, iż głowę paryską mógł wykonać ten sam twórca
co krucyfiks z Heilsbronn, lecz wykonując to drugie dzieło, był już rzeźbiarzem
bardziej dojrzałym. Pytania te wobec mimo wszystko skromnej wiedzy o funk-
cjonowaniu późnośredniowiecznych warsztatów i braku badań nad techniką
rzeźbiarską pozostawiał bez odpowiedzi. Nie sposób też, jak twierdził, jedno-
znacznie odpowiedzieć, jak długo produkowano te krucyfiksy, czy produkowano
je na konkretne zamówienie, czy „na skład” jako wyrób masowy? Duża liczba
spokrewnionych z sobą krucyfiksów zdaje się przemawiać za prawdopodo-
bieństwem tej drugiej możliwości, tym bardziej że znane są przypadki zakupu
32 L. Schuites, Die gotischen Flugelaltdre Oberósterreichs, Bd. 2: Retabel und Fragmente bis
Rueland Frueauf, Linz 2005, s. 43-47, Abb. 85-90.
32