DOI article:
Kruk, Mirosław Piotr: "Oktoich lwowski" z 1630 r: historyczne i kulturowe związki między Rzecząpospolitą, Mołdawią i Księstwem Moskiewskim
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0099
imposty służą za siedzisko św. św. apostołom Janowi z aniołem i Markowi
z lwem. Odpowiadają im zasiadający na tle baz kolumn Łukasz z wołem i Ma-
teusz z uniesionymi do góry oczami. Jakby do trzonów kolumn przymoco-
wane są kartusze wypełnione scenami Zwiastowania, Bożego Narodzenia,
Ukrzyżowania i Zmartwychwstania. Nad arkadą umieszczono największy kar-
tusz ze sceną Ostatniej Wieczerzy. Spod szczególnie bogatej oprawy kartusza
wyłaniają się girlandy, a wieńczy je głowa putta. Obie kompozycje łączy motyw
architektoniczny umieszczony u spodu ryciny, związany z miejscem wydania
księgi. W przypadku pierwszym to wieża Korniakta przy lwowskiej cerkwi
Zaśnięcia, w drugim - fasada głównej cerkwi Ławry Pieczarskiej w Kijowie.
Mimo przedstawionych różnic, jak się okazuje, pewne motywy pozostawały
trwałe w określonym środowisku - motyw kimationu wpisanego w ten sposób
jak w druku z 1630 r. pojawił się w lwowskiej Metryce Józefa Szumlańskiego
z 1687 r., czy w późnym lwowskim Irmołogionie z 1700 r.141
* * *
Drzeworyty księgi umieszczone na początku zawierają zatem elementy aktu-
alizujące w odniesieniu do miejsca przeznaczenia i osoby fundatora. Do nich
należy wspomniany motyw wieży Korniakta wskazujący na cerkiew Zaśnięcia
i Bractwo Stauropigialne, umieszczony u dołu frontispisu, oraz niemal całostro-
nicowy herb Mohyłów, „przesławny klejnot Wielmożnego Jego Miłości Jana Bar-
nowskiego, Wojewody Mołdowlachii” z wyrażoną poniżej apologią wojewody
w rymowanym sześciowierszu (ii. 2). Podobny herb znalazł się na odwrociu kar-
ty tytułowej Triodionu kwietnego wydanego rok później w Kijowie142. Znamien-
ne są jednak różnice. W druku kijowskim prócz zamiany jednej z liter monogra-
mu („M” zamiast „B”), do zapisu litery „3” użyto czcionki łacińskiej, a kartusz
ma charakter ornamentu okuciowo-zwijanego. Bogata roślinna oprawa herbu
w wydaniu lwowskim tu jest jedynie miarkowana w dole tarczy herbowej.
Po wstępie (ii. 3-5) i wprowadzeniu (il. 6-8) poświęcono w księdze długi
wywód „wielkiemu” Janowi z Damaszku. Był to najpopularniejszy z hymno-
grafów bizantyńskich i zarazem domniemany autor tego typu księgi143. Zro-
zumiałe więc, że jego apologia poprzedza tekst właściwy Oktoichu z grafika-
mi o charakterze religijnym. Księga zawiera cztery grafiki całostronicowe,
stanowiące portretowe ujęcia św. Jana z Damaszku przedstawionego w kon-
wencji piszącego ewangelisty (il. 12). Pod każdym z wizerunków piszącego
141J. Zapasko, op. cit., poz. i il. 752.
142 W. Witkowski, Katalog starodruków cyrylickich Muzeum Zamku w Łańcucie (Dział Sztuki
Cerkiewnej), Kraków 1994, ryc. 6.
143 Mimo niewątpliwego wkładu św. Jana w opracowanie Ośmioksięgu, księgę skompleto-
wano już po jego śmierci. Jego osiem wizerunków zawiera również jedyny ilustrowany spośród
najstarszych rękopisów tej księgi, pochodzący z Messyny - The Oxford Dictionary of Byzantium,
Yol. 3, ed. A.D. Kazhdan, New York-Oxford 1991, s. 1520.
Oktoich
lwowski...
93
z lwem. Odpowiadają im zasiadający na tle baz kolumn Łukasz z wołem i Ma-
teusz z uniesionymi do góry oczami. Jakby do trzonów kolumn przymoco-
wane są kartusze wypełnione scenami Zwiastowania, Bożego Narodzenia,
Ukrzyżowania i Zmartwychwstania. Nad arkadą umieszczono największy kar-
tusz ze sceną Ostatniej Wieczerzy. Spod szczególnie bogatej oprawy kartusza
wyłaniają się girlandy, a wieńczy je głowa putta. Obie kompozycje łączy motyw
architektoniczny umieszczony u spodu ryciny, związany z miejscem wydania
księgi. W przypadku pierwszym to wieża Korniakta przy lwowskiej cerkwi
Zaśnięcia, w drugim - fasada głównej cerkwi Ławry Pieczarskiej w Kijowie.
Mimo przedstawionych różnic, jak się okazuje, pewne motywy pozostawały
trwałe w określonym środowisku - motyw kimationu wpisanego w ten sposób
jak w druku z 1630 r. pojawił się w lwowskiej Metryce Józefa Szumlańskiego
z 1687 r., czy w późnym lwowskim Irmołogionie z 1700 r.141
* * *
Drzeworyty księgi umieszczone na początku zawierają zatem elementy aktu-
alizujące w odniesieniu do miejsca przeznaczenia i osoby fundatora. Do nich
należy wspomniany motyw wieży Korniakta wskazujący na cerkiew Zaśnięcia
i Bractwo Stauropigialne, umieszczony u dołu frontispisu, oraz niemal całostro-
nicowy herb Mohyłów, „przesławny klejnot Wielmożnego Jego Miłości Jana Bar-
nowskiego, Wojewody Mołdowlachii” z wyrażoną poniżej apologią wojewody
w rymowanym sześciowierszu (ii. 2). Podobny herb znalazł się na odwrociu kar-
ty tytułowej Triodionu kwietnego wydanego rok później w Kijowie142. Znamien-
ne są jednak różnice. W druku kijowskim prócz zamiany jednej z liter monogra-
mu („M” zamiast „B”), do zapisu litery „3” użyto czcionki łacińskiej, a kartusz
ma charakter ornamentu okuciowo-zwijanego. Bogata roślinna oprawa herbu
w wydaniu lwowskim tu jest jedynie miarkowana w dole tarczy herbowej.
Po wstępie (ii. 3-5) i wprowadzeniu (il. 6-8) poświęcono w księdze długi
wywód „wielkiemu” Janowi z Damaszku. Był to najpopularniejszy z hymno-
grafów bizantyńskich i zarazem domniemany autor tego typu księgi143. Zro-
zumiałe więc, że jego apologia poprzedza tekst właściwy Oktoichu z grafika-
mi o charakterze religijnym. Księga zawiera cztery grafiki całostronicowe,
stanowiące portretowe ujęcia św. Jana z Damaszku przedstawionego w kon-
wencji piszącego ewangelisty (il. 12). Pod każdym z wizerunków piszącego
141J. Zapasko, op. cit., poz. i il. 752.
142 W. Witkowski, Katalog starodruków cyrylickich Muzeum Zamku w Łańcucie (Dział Sztuki
Cerkiewnej), Kraków 1994, ryc. 6.
143 Mimo niewątpliwego wkładu św. Jana w opracowanie Ośmioksięgu, księgę skompleto-
wano już po jego śmierci. Jego osiem wizerunków zawiera również jedyny ilustrowany spośród
najstarszych rękopisów tej księgi, pochodzący z Messyny - The Oxford Dictionary of Byzantium,
Yol. 3, ed. A.D. Kazhdan, New York-Oxford 1991, s. 1520.
Oktoich
lwowski...
93