DOI Artikel:
Kaleciński, Marcin: Gdańskie czytanie Liwiusza i Owidiusza: obrazy Mistrza Georga w Dworze Artusa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0141
stylizacji ciała i kukiełkowej gracji, o pustych gestach i nieautentycznym bólu
(niebezpiecznie bliskim erotycznej ekstazie). Czytelna jest w nich paralela
nakłucia nożem i zmazy fallusa9, izolacja zaś staje się znakiem ostatecznego
triumfu ofiary - Lukrecja, uderzając w siebie, ostatecznie uśmierci wroga.
Te produkowane seryjnie obrazy (doliczono się 37 wersji) królowały niegdyś
w dla nas niepojętym erotycznym musee imaginaire zleceniodawców, a teraz
zaprzątają głowy specjalistów od psychoseksualnych badań nad nowożytnym
aktem, zwłaszcza tych kulturowo zakorzenionych za Oceanem, odczytujących
akty Cranacha w kategoriach yoyeryzmu czy sadomasochizmu10. Adresatem
tych obrazów był mieszczanin, któremu: „pikanterie smakują najbardziej, gdy
są przyprawione moralnością. Cranach, sam mieszczuch, a zatem jak nikt inny
obeznany z psychologią szerokiej publiczności, uwzględnił naturalnie tę sła-
bostkę i z pełną świadomością wypuścił na rynek znaczną ilość moralnie ufry-
zowanych dwuznaczności”.
Kodyfikatorami ikonografii Lukrecji w półpostaci byli malarze niderlandzcy
(m.in. Joos van Cleve, Jan Gossaert, Quentin Massys i Mistrz Świętej Krwi), to oni
w pierwszym dwudziestoleciu XVI w. ustalili kanon tego przedstawienia jako
exemplum virtutis, traktowanego jako humanistyczna, świecka paralela Judyty
i Marii Magdaleny. Wówczas obrazy o tym temacie były przedmiotem kolekcjo-
nerstwa (np. w posiadaniu Małgorzaty Austriackiej w 1524 r. znajdowały się trzy
takie dzieła), tyleż z racji samego temat, co jego pikantnych podtekstów - Lukre-
cja Joosa van Cleve nie panuje nad wyrazem twarzy, zniekształconej grymasem
bólu, bliskim ekstazie orgazmu. Podobnie ambiwalentna wydaje się geneza cha-
rakterystycznego kadru - Lukrecje ukazane w półpostaci, z wyeksponowanym
biustem to przejście od narracji, storii, do pomnikowej, ahistorycznej izolacji;
logika męskiego yoyeryzmu każe widzieć tu intymność kobiecą w szczególe.
Diametralnie inną konwencję przedstawienia odnajdujemy u Jórga Breua
Starszego w jego Legendzie Lukrecji (1528, Stara Pinakoteka, Monachium),
wchodzącej w skład cyklu historii rzymskich namalowanych dla księcia Wil-
helma IV Bawarskiego i jego żony, Jakobei z Baden11. To ludna kompozycja,
9 Por. J. Donaldson, op. cit., s. 8-19; M. Garrard, Artemisia Gentileschi. The Image ofthe Fe-
male Hero in Italian Baroąue Art., Princeton 1989, s. 224; L. Hults, op. cit., s. 216-218; R. Spear,
„The Divine Guido”. Religion, Sex, Money and Art in Word of Guido Reni, New Haven-London
1997, s. 88-89, 344-345.
10 Najbardziej wyważone stanowisko zajmuje C.M. Schuler, Virtuous ModeWoluptuous
Martyr. The Suicide ofLucretia in Northern Renaissance Art and Its Relationship to Late Medieval
Devotional Imagery, [w:] Saints, Sinners and Sisters. Women and Art. Of Medieval and Early
Modern Europę, ed. J.L. Carroll, Ashgate 2003, s. 7-24. Autor wywodzi półfiguralne, izolowane
wizerunki Lukrecji Cranacha i Joosa van Cleve z późnośredniowiecznych wyobrażeń Męża Bo-
leści. Analizuje fenomen przedstawień powielających tradycyjną formułę obrazu dewocyjnego
i wyrażających jednocześnie otwarcie erotyczne treści.
11 C. Goldgerg, Die Alexanderschlacht und die Historienbilder des Bayerischen Herzogs Wil-
helm IV. und seiner Gemahlin Jacobea fur die Munchner Residenz, Munchen 1983; A. Morrall,
Gdańskie
czytanie
Liwiusza
i Owidiusza...
135
(niebezpiecznie bliskim erotycznej ekstazie). Czytelna jest w nich paralela
nakłucia nożem i zmazy fallusa9, izolacja zaś staje się znakiem ostatecznego
triumfu ofiary - Lukrecja, uderzając w siebie, ostatecznie uśmierci wroga.
Te produkowane seryjnie obrazy (doliczono się 37 wersji) królowały niegdyś
w dla nas niepojętym erotycznym musee imaginaire zleceniodawców, a teraz
zaprzątają głowy specjalistów od psychoseksualnych badań nad nowożytnym
aktem, zwłaszcza tych kulturowo zakorzenionych za Oceanem, odczytujących
akty Cranacha w kategoriach yoyeryzmu czy sadomasochizmu10. Adresatem
tych obrazów był mieszczanin, któremu: „pikanterie smakują najbardziej, gdy
są przyprawione moralnością. Cranach, sam mieszczuch, a zatem jak nikt inny
obeznany z psychologią szerokiej publiczności, uwzględnił naturalnie tę sła-
bostkę i z pełną świadomością wypuścił na rynek znaczną ilość moralnie ufry-
zowanych dwuznaczności”.
Kodyfikatorami ikonografii Lukrecji w półpostaci byli malarze niderlandzcy
(m.in. Joos van Cleve, Jan Gossaert, Quentin Massys i Mistrz Świętej Krwi), to oni
w pierwszym dwudziestoleciu XVI w. ustalili kanon tego przedstawienia jako
exemplum virtutis, traktowanego jako humanistyczna, świecka paralela Judyty
i Marii Magdaleny. Wówczas obrazy o tym temacie były przedmiotem kolekcjo-
nerstwa (np. w posiadaniu Małgorzaty Austriackiej w 1524 r. znajdowały się trzy
takie dzieła), tyleż z racji samego temat, co jego pikantnych podtekstów - Lukre-
cja Joosa van Cleve nie panuje nad wyrazem twarzy, zniekształconej grymasem
bólu, bliskim ekstazie orgazmu. Podobnie ambiwalentna wydaje się geneza cha-
rakterystycznego kadru - Lukrecje ukazane w półpostaci, z wyeksponowanym
biustem to przejście od narracji, storii, do pomnikowej, ahistorycznej izolacji;
logika męskiego yoyeryzmu każe widzieć tu intymność kobiecą w szczególe.
Diametralnie inną konwencję przedstawienia odnajdujemy u Jórga Breua
Starszego w jego Legendzie Lukrecji (1528, Stara Pinakoteka, Monachium),
wchodzącej w skład cyklu historii rzymskich namalowanych dla księcia Wil-
helma IV Bawarskiego i jego żony, Jakobei z Baden11. To ludna kompozycja,
9 Por. J. Donaldson, op. cit., s. 8-19; M. Garrard, Artemisia Gentileschi. The Image ofthe Fe-
male Hero in Italian Baroąue Art., Princeton 1989, s. 224; L. Hults, op. cit., s. 216-218; R. Spear,
„The Divine Guido”. Religion, Sex, Money and Art in Word of Guido Reni, New Haven-London
1997, s. 88-89, 344-345.
10 Najbardziej wyważone stanowisko zajmuje C.M. Schuler, Virtuous ModeWoluptuous
Martyr. The Suicide ofLucretia in Northern Renaissance Art and Its Relationship to Late Medieval
Devotional Imagery, [w:] Saints, Sinners and Sisters. Women and Art. Of Medieval and Early
Modern Europę, ed. J.L. Carroll, Ashgate 2003, s. 7-24. Autor wywodzi półfiguralne, izolowane
wizerunki Lukrecji Cranacha i Joosa van Cleve z późnośredniowiecznych wyobrażeń Męża Bo-
leści. Analizuje fenomen przedstawień powielających tradycyjną formułę obrazu dewocyjnego
i wyrażających jednocześnie otwarcie erotyczne treści.
11 C. Goldgerg, Die Alexanderschlacht und die Historienbilder des Bayerischen Herzogs Wil-
helm IV. und seiner Gemahlin Jacobea fur die Munchner Residenz, Munchen 1983; A. Morrall,
Gdańskie
czytanie
Liwiusza
i Owidiusza...
135