DOI Artikel:
Zasławska, Danuta Natalia: Martwe natury kwiatowe Andreasa Stecha
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0168
Danuta
Natalia
Zasławska
kwiatowo-owocowej martwej natury epoki baroku wydała mi się interesu-
jącym wyzwaniem3, tym bardziej że dotychczasowe poszukiwania badaczy
podejmowały z reguły błędne tropy. W obliczu ogromnego zainteresowania
w ostatnich dekadach zagadnieniami nowożytnej martwej natury, którego naj-
lepszym wyrazem jest zarówno lawinowo rosnąca liczba znaczących publika-
cji, jak i szereg problemowych wystaw podejmujących tę tematykę4, konieczne
stało się przewartościowanie dotychczasowej oceny zachowanych świadectw
gatunku uprawianego przez Stecha.
Andreas Stech, twórca spełniony, któremu sprzyjała fortuna, był najznamie-
nitszym malarzem gdańskim swego pokolenia (po wyjeździe z miasta Daniela
Schultza) i z pewnością ambicje jego sięgały poza jednogatunkową specjali-
zację, tak często spotykaną w środowiskach cechowych miast holenderskich
i hanzeatyckich w owej epoce. Prawdziwym fenomenem jest jego swobodne
poruszanie się w obrębie wszystkich w zasadzie gatunków malarskich: storii
(malarstwo religijne, historyczne i mitologiczne), portretów, pejzażu i mar-
twej natury. Przy czym zaznaczyć należy, że choć Stech był artystą znaczącym
tylko w skali lokalnej, potrafił jednak znakomicie pogodzić wymagania bardzo
zróżnicowanej klienteli miasta wielonarodowościowego i podzielonego wyzna-
niowo, korzystając z doświadczeń różnych tradycji. Obok realizacji zamówień
królewskich, nie stronił od bardzo osobistej współpracy z wybitnymi uczonymi.
Ilustrował dzieła Jana Heweliusza i słynnego botanika Jakuba Breynego5, a jego
prace, powstałe na pograniczu nauki i sztuki, należą do najciekawszych zjawisk
artystycznych II połowy XVII w. w Rzeczypospolitej. Obaj światli przedstawi-
ciele gdańskiej republiki uczonych wpisani byli w szeroki nurt siedemnasto-
wiecznego encyklopedyzmu europejskiego, głoszącego organiczną jedność całej
wiedzy. Matematyczne przyrodoznawstwo było dla nich uzasadnieniem wiary,
że wszechświat razem z człowiekiem jest przeniknięty racjonalnością i har-
monią6. W duchu żywych dyskusji kwitło w II połowie XVII w. gdańskie życie
3 Por.: D.N. Zasławska, Martwa natura z wiewiórkę Andreasa Stecha ze zbiorów Muzeum
Narodowego w Gdańsku, „Ikonotheka”, 17, 2004, s. 67-87.
4 Warto wspomnieć tu wystawę z 2002 r. w Kunsthistorisches Museum we Wiedniu, poświę-
coną po raz pierwszy monograficznie potraktowanej flamandzkiej martwej naturze.
5 Zob.: Jakub Breyne, [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, 1992, s. 162;
M. Gunn, E. du Plessis, Life and Works ofjakob and Johann Philipp Breyne, [w:] Udem, The Flora
Capensis ofjacob and Johann Philipp Breyne, Johannesburg 1978, s. 21-22; H. Roob, C. Hopf, Ja-
cob und Johann Philipp Breyne. Zwei Danziger Botaniker im 17. und 18. Jh., Gotha 1988. Chętnie
podkreślana w publikacjach obcojęzycznych, a nawet w niektórych polskich, niemiecka przy-
należność kulturowa Breynów (stąd częsta odmiana nazwiska według składni niemieckiej) jest
błędem, gdyż ta kupiecka rodzina przybyła do Gdańska z Antwerpii. Sam Jakub Breyne nie
identyfikował się szczególnie ani z polską, ani z żadną inną nacją, podobnie jak Heweliusz - obaj
podkreślali, że są przede wszystkim gdańszczanami.
6 B. Lisiak SJ, Adam Adamandy Kochański (1631-1700). Studium z dziejów filozofii i nauki
w Polsce XVII wieku, Kraków 2005, s. 214; C. Vasoli, Encyklopedyzm w XVII wieku, Warszawa
1989, s. 26.
162
Natalia
Zasławska
kwiatowo-owocowej martwej natury epoki baroku wydała mi się interesu-
jącym wyzwaniem3, tym bardziej że dotychczasowe poszukiwania badaczy
podejmowały z reguły błędne tropy. W obliczu ogromnego zainteresowania
w ostatnich dekadach zagadnieniami nowożytnej martwej natury, którego naj-
lepszym wyrazem jest zarówno lawinowo rosnąca liczba znaczących publika-
cji, jak i szereg problemowych wystaw podejmujących tę tematykę4, konieczne
stało się przewartościowanie dotychczasowej oceny zachowanych świadectw
gatunku uprawianego przez Stecha.
Andreas Stech, twórca spełniony, któremu sprzyjała fortuna, był najznamie-
nitszym malarzem gdańskim swego pokolenia (po wyjeździe z miasta Daniela
Schultza) i z pewnością ambicje jego sięgały poza jednogatunkową specjali-
zację, tak często spotykaną w środowiskach cechowych miast holenderskich
i hanzeatyckich w owej epoce. Prawdziwym fenomenem jest jego swobodne
poruszanie się w obrębie wszystkich w zasadzie gatunków malarskich: storii
(malarstwo religijne, historyczne i mitologiczne), portretów, pejzażu i mar-
twej natury. Przy czym zaznaczyć należy, że choć Stech był artystą znaczącym
tylko w skali lokalnej, potrafił jednak znakomicie pogodzić wymagania bardzo
zróżnicowanej klienteli miasta wielonarodowościowego i podzielonego wyzna-
niowo, korzystając z doświadczeń różnych tradycji. Obok realizacji zamówień
królewskich, nie stronił od bardzo osobistej współpracy z wybitnymi uczonymi.
Ilustrował dzieła Jana Heweliusza i słynnego botanika Jakuba Breynego5, a jego
prace, powstałe na pograniczu nauki i sztuki, należą do najciekawszych zjawisk
artystycznych II połowy XVII w. w Rzeczypospolitej. Obaj światli przedstawi-
ciele gdańskiej republiki uczonych wpisani byli w szeroki nurt siedemnasto-
wiecznego encyklopedyzmu europejskiego, głoszącego organiczną jedność całej
wiedzy. Matematyczne przyrodoznawstwo było dla nich uzasadnieniem wiary,
że wszechświat razem z człowiekiem jest przeniknięty racjonalnością i har-
monią6. W duchu żywych dyskusji kwitło w II połowie XVII w. gdańskie życie
3 Por.: D.N. Zasławska, Martwa natura z wiewiórkę Andreasa Stecha ze zbiorów Muzeum
Narodowego w Gdańsku, „Ikonotheka”, 17, 2004, s. 67-87.
4 Warto wspomnieć tu wystawę z 2002 r. w Kunsthistorisches Museum we Wiedniu, poświę-
coną po raz pierwszy monograficznie potraktowanej flamandzkiej martwej naturze.
5 Zob.: Jakub Breyne, [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, 1992, s. 162;
M. Gunn, E. du Plessis, Life and Works ofjakob and Johann Philipp Breyne, [w:] Udem, The Flora
Capensis ofjacob and Johann Philipp Breyne, Johannesburg 1978, s. 21-22; H. Roob, C. Hopf, Ja-
cob und Johann Philipp Breyne. Zwei Danziger Botaniker im 17. und 18. Jh., Gotha 1988. Chętnie
podkreślana w publikacjach obcojęzycznych, a nawet w niektórych polskich, niemiecka przy-
należność kulturowa Breynów (stąd częsta odmiana nazwiska według składni niemieckiej) jest
błędem, gdyż ta kupiecka rodzina przybyła do Gdańska z Antwerpii. Sam Jakub Breyne nie
identyfikował się szczególnie ani z polską, ani z żadną inną nacją, podobnie jak Heweliusz - obaj
podkreślali, że są przede wszystkim gdańszczanami.
6 B. Lisiak SJ, Adam Adamandy Kochański (1631-1700). Studium z dziejów filozofii i nauki
w Polsce XVII wieku, Kraków 2005, s. 214; C. Vasoli, Encyklopedyzm w XVII wieku, Warszawa
1989, s. 26.
162