Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (7-8.2009)

Zbiegiem okoliczności obrazy te tworzą interesujący zespół, i to nie tylko
w warstwie formalnej, lecz także ideowej, reprezentują bowiem protestancki
typ przedstawienia wnętrza kościelnego i trzy różne sposoby jego widzenia
od momentu narodzin gatunku, aż po fazę końcową, która podsumowuje
zdobycze tego nurtu. Praca Cornelisa de Mana, sygnowana i niebudząca wąt-
pliwości co do autorstwa, jest widokiem rzeczywistego wnętrza kościelnego.
Obraz namalowany przez Beerstratena próbuje wiernie naśladować architek-
turę i wyposażenie świątyni. Natomiast najwcześniejsza z prac: kompozycja
z Wnętrzem gotyckiego kościoła, którą na podstawie analizy porównawczej
przypisać można Paulowi Vredamanowi de Vries, jest widokiem wyimagino-
wanego wnętrza kościoła. Atrybucję tę potwierdzają przeprowadzone badania
technologiczne5 i odkryta sygnatura artysty6.
Silny wzrost zainteresowania dla nowego nurtu obrazów ukazujących
wnętrza kościołów przypada na koniec XVI i początek XVII w. Artyści i ich
zleceniodawcy najczęściej wybierali świątynię gotycką, uważając ją za ekwi-
walent nowości i nowoczesności7. Przedstawiane wnętrza nie były rzeczy-
wiste, a program ikonograficzny modyfikowano w zależności od potrzeb
zleceniodawcy. Treści ideowe, niekiedy bardzo indywidualne, skrywają się
w szczegółach architektonicznych detali, w sprzętach wypełniających świą-
tynię, w inskrypcjach, odpowiednim doborze grup postaci, ich zachowaniu
i innych rekwizytach dopełniających8. Poważną rolę w kształtowaniu ma-
larstwa architektonicznego odegrało także malarstwo epitafijne. To właśnie
w epitafium obrazowym jako zjawisku społeczno-obyczajowym i zawartym
5 Badania chemiczne sześciu próbek obrazu Paula Vredemana de Vriesa ze Zbioru Mu-
zeum Narodowego w Gdańsku (MNG/SD/136/M) przeprowadziła dr Zuzanna Rozlucka
z Zakładu Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej UMK w Toruniu, natomiast
wybrane zagadnienia technologiczne oraz stan zachowania obrazu omówiła Anna Wątorska-
-Hoffmann, Wybrane zagadnienia technologiczne oraz stan zachowania obrazu p. t. Wnętrze
kościoła, pochodzącego ze zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku (Archiwum Pracowni
Konserwacji MNG).
6 B. Purc-Stępniak, Czy mamy w Gdańsku obraz Paula Vredemana de Vriesa?, [w:] Niderlandzcy
artyści w Gdańsku w czasach Hansa Vredemana de Vriesa, Materiały z międzynarodowej konferencji
naukowej Netherlandish Artists in Gdańsk in the Time ofHans Vredeman de Vries, zorganizowanej
przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska oraz Weserrenaissance-Museum SchloB Brake, Lem-
go w dniach 20-21 listopada 2003 r. w Gdańsku, oprać. M. Danielewicz i M. Ruszkowska-Macur,
Gdańsk 2006, s. 67-72.
Hollsteins Dutch and Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts, Bd. 47-48, Hans Vrede-
man de Vries, 2 Bde, Rotterdam 1997, s. 732-736; P. Fuhring, Hans Vredeman de Vries und das
Ornament ais Vorlage und Model, [w:] Hans Vredeman de Vries und die Renaissance im Norden,
Katalog wystawy Weserrenaissance-Museum SchloB Brake 26.05-25.08.2002 i Koninklijk Mu-
seum voor Schone Kunsten Antwerpen 15.09-8.12.2002, hrsg. H. Borggrefe et al, Miinchen
2002, s. 64 oraz T. Fusening, B. Vermet, Der Einflufi von Hans Vredeman de Vries auf Malerei,
[w:] ibidem, ss. 161-178, s. 161.
8 T. Fusenig, Niderlandzkie przedstawienia kościołów około r. 1600 w malarstwie i w grafice -
ich znaczenie i wykorzystwanie, [w:] Niderlandzcy artyści w Gdańsku..., s. 83-92.

Obrazy
wnętrz
kościelnych...

211