DOI article:
Purc-Stępniak, Beata: Obrazy wnętrz kościelnych w galerii malarstwa niderlandzkiego Muzeum Narodowego w Gdańsku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0221
rolą słowa głoszonego i pisanego17, podkreślonego przez umieszczoną na po-
czesnym miejscu tablicę Boskich przykazań. Zawieszony nad nią w głębi
kościoła zegar, widoczny także w omawianych obrazach Beerstratena i de
Mana, jest atrybutem Temperantii i wyjaśnia, że każda msza święta przebie-
ga prawidłowo18. W doktrynie protestanckiej zostaje odrzucona modlitwa
za zmarłych, a w związku z tym inne praktyki religijne temu towarzyszące,
co również zaznaczono w strukturze budowli.
Świątynie protestanckie, wybielone i pozbawione ozdób, kontrastowały
z kościołami katolickimi, przepełnionymi ołtarzami, malowidłami, rzeźbio-
nymi stallami i przedmiotami kultu. W protestanckich kościołach uświęco-
ne dawniej przestrzenie zajmowały monumenty narodowe, trofea wojenne,
chorągwie nagrobne, pogrzebowe, proporce miast i gildii oraz kamienne
płyty upamiętniające znanych obywateli. Odwiedzany kościół często stawał
się miejscem publicznym, okazją nie tylko do modlitwy, ale też wysłuchania
koncertu i spotkań. Wolny obszar zajmowały ławy, rozstawiano też dodatko-
we krzesła, z których słuchano głoszonego na ambonie kazania, a po nabo-
żeństwie chowano je tak, by przestrzeń świątyni stanowiła przedłużenie ryn-
ku. Przechodzień wchodził do wnętrza jak do miejsca zadumy, gdzie mógł
rozmyślać w ciszy i spokoju. Rozpatrywanie obrazów wnętrz kościelnych
w kontekście protestanckim tłumaczy ich sens i wyjaśnia przyczynę powo-
dzenia tego gatunku malarskiego, tworzonego przeważnie na zamówienie.
Chociaż ostatnio dokonane odkrycia i liczba namalowanych kerkinterieurs
świadczą, że nadwyżki znajdowały nabywców także u przejezdnych i zagra-
nicznych miłośników sztuki19. Znaczna liczba zachowanych obrazów wnętrz
kościelnych świadczy o ich wysokiej ocenie przez współczesnych. Natomiast
zawarte w obrazach treści należy rozpatrywać na tle bogatego kontekstu ży-
cia duchowego epoki20.
Zainteresowanie niezależnymi tematami architektonicznymi bierze swój
początek w manieryzmie flamandzkim i inwencji Hansa Vredemana de Vriesa
(1527-ok. 1604). Wielką popularnością cieszyły się jego rytowane wzorniki
ornamentów, projekty mebli, ogrodów, a zwłaszcza architektury. Stały się one
17 S. Michalski, Protestanci a sztuka..., s. 112-113.
18 K. Maurice, Uhr, [w:] Lexikon der Christlichen Ikonographie, hrsg. Engelberta Kirschbau-
ma, Bd. 1-8, Rom etc. 1994, Bd. 4, s. 406-40; Ch. Góttler, Der privilegierte Altar und die Anfdnge
des barocken Fegefeuerbildes in Bologna..., s.149, 153.
18 W. Liedtke, Delft Painting „in Perspective”: Carel Fabritius, Leonaert Bramer and the Ar-
chitectural and Townscape Painters from about 1650 Onward, [w:] Vermerr and the Delft School,
Katalog wystawy Metropolitan Museum of Art, New York 8.03-27.05.2001 i National Gallery,
London 20.06-16.08.2001, ed. idem, New York 2001, s. 99-129, 103.
20 Die Sprache der Bilder, Realitat und Bedeutung in der niederlandischen Malerei des 17.
Jahrhunderts, Katalog wystawy Herzog Anton Ulrich- Museum Braunschweig 6.09-5.11.1978,
Braunschweig 1978, s. 94.
Obrazy
wnętrz
kościelnych...
215
czesnym miejscu tablicę Boskich przykazań. Zawieszony nad nią w głębi
kościoła zegar, widoczny także w omawianych obrazach Beerstratena i de
Mana, jest atrybutem Temperantii i wyjaśnia, że każda msza święta przebie-
ga prawidłowo18. W doktrynie protestanckiej zostaje odrzucona modlitwa
za zmarłych, a w związku z tym inne praktyki religijne temu towarzyszące,
co również zaznaczono w strukturze budowli.
Świątynie protestanckie, wybielone i pozbawione ozdób, kontrastowały
z kościołami katolickimi, przepełnionymi ołtarzami, malowidłami, rzeźbio-
nymi stallami i przedmiotami kultu. W protestanckich kościołach uświęco-
ne dawniej przestrzenie zajmowały monumenty narodowe, trofea wojenne,
chorągwie nagrobne, pogrzebowe, proporce miast i gildii oraz kamienne
płyty upamiętniające znanych obywateli. Odwiedzany kościół często stawał
się miejscem publicznym, okazją nie tylko do modlitwy, ale też wysłuchania
koncertu i spotkań. Wolny obszar zajmowały ławy, rozstawiano też dodatko-
we krzesła, z których słuchano głoszonego na ambonie kazania, a po nabo-
żeństwie chowano je tak, by przestrzeń świątyni stanowiła przedłużenie ryn-
ku. Przechodzień wchodził do wnętrza jak do miejsca zadumy, gdzie mógł
rozmyślać w ciszy i spokoju. Rozpatrywanie obrazów wnętrz kościelnych
w kontekście protestanckim tłumaczy ich sens i wyjaśnia przyczynę powo-
dzenia tego gatunku malarskiego, tworzonego przeważnie na zamówienie.
Chociaż ostatnio dokonane odkrycia i liczba namalowanych kerkinterieurs
świadczą, że nadwyżki znajdowały nabywców także u przejezdnych i zagra-
nicznych miłośników sztuki19. Znaczna liczba zachowanych obrazów wnętrz
kościelnych świadczy o ich wysokiej ocenie przez współczesnych. Natomiast
zawarte w obrazach treści należy rozpatrywać na tle bogatego kontekstu ży-
cia duchowego epoki20.
Zainteresowanie niezależnymi tematami architektonicznymi bierze swój
początek w manieryzmie flamandzkim i inwencji Hansa Vredemana de Vriesa
(1527-ok. 1604). Wielką popularnością cieszyły się jego rytowane wzorniki
ornamentów, projekty mebli, ogrodów, a zwłaszcza architektury. Stały się one
17 S. Michalski, Protestanci a sztuka..., s. 112-113.
18 K. Maurice, Uhr, [w:] Lexikon der Christlichen Ikonographie, hrsg. Engelberta Kirschbau-
ma, Bd. 1-8, Rom etc. 1994, Bd. 4, s. 406-40; Ch. Góttler, Der privilegierte Altar und die Anfdnge
des barocken Fegefeuerbildes in Bologna..., s.149, 153.
18 W. Liedtke, Delft Painting „in Perspective”: Carel Fabritius, Leonaert Bramer and the Ar-
chitectural and Townscape Painters from about 1650 Onward, [w:] Vermerr and the Delft School,
Katalog wystawy Metropolitan Museum of Art, New York 8.03-27.05.2001 i National Gallery,
London 20.06-16.08.2001, ed. idem, New York 2001, s. 99-129, 103.
20 Die Sprache der Bilder, Realitat und Bedeutung in der niederlandischen Malerei des 17.
Jahrhunderts, Katalog wystawy Herzog Anton Ulrich- Museum Braunschweig 6.09-5.11.1978,
Braunschweig 1978, s. 94.
Obrazy
wnętrz
kościelnych...
215