Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (7-8.2009)

to wynajmowane przez Tyszkiewiczów, rozstawiane sezonowo na plaży drew-
niane budki do przebierania - pochodzą z 1846 r.4 Jednak w następnych dzie-
sięcioleciach, aż po lata 70. XIX w., nie nastąpił dalszy rozwój kąpieliska połą-
skiego, przede wszystkim z powodu fatalnego dojazdu - brakowało połączenia
kolejowego i dobrych dróg - ale także z braku inwestora zainteresowanego
takim przedsięwzięciem.
Sytuacja Połągi zaczęła się zmieniać, gdy rodzina Józefa i Zofii Tyszkiewi-
czów w połowie lat 70. XIX w. zrezygnowała z użytkowania pałacu w Landwa-
rowie i obrała na stałą rezydencję siedzibę w Kretyndze, położonej zaledwie
kilkanaście kilometrów od morza i Połągi. Od tej pory każdego lata cała ro-
dzina przeprowadzała się do letniego dworu w Połądze, zapraszając bliższych
i dalszych krewnych na wypoczynek. Rosnąca grupa odwiedzających wymu-
siła szereg zmian powoli usprawniających funkcjonowanie kąpieliska i uatrak-
cyjniających pobyt. Wokół dworu Tyszkiewiczów powstawały domy gościnne,
wzniesiono drewniany budynek teatru letniego, altanę, w której koncertowały
zapraszane orkiestry, i drewniany bulwar wiodący ku morzu5. Istniało tylko
jedno kąpielisko morskie zaopatrzone w budki przebieralni, a panowie i panie
kąpali się w różnych porach wyznaczanych wciąganą na maszt odpowiednią fla-
gą. W czasach Józefa Tyszkiewicza Połąga była jeszcze jedynie małą nadmorską
miejscowością odwiedzaną w sezonie przez nieco ponad setkę rodzin, z paroma
usprawnieniami dla wypoczywających, ale bez ambicji konkurowania z innymi
ośrodkami. Józef Tyszkiewicz nie docenił potencjału, jaki miała Połąga, podjął
tam wprawdzie kilka inwestycji, ale miały one charakter czysto gospodarczy.
Momentem przełomowym w dziejach uzdrowiska okazała się decyzja
testamentowa Józefa Tyszkiewicza, który umierając w 1891 r., podzielił swe
liczne majątki na siedmioro dzieci, zabezpieczając też żonę. Majątek połą-
ski zapisał najmłodszemu synowi, Feliksowi, ale znając upodobanie do nad-
morskich wakacji pozostałych dzieci, wydzielił dla nich w pasie nadmorskim
na południe od Rąży działki pod budowę letnich willi. W ciągu zaledwie kilku
następnych lat Feliks Tyszkiewicz pobudował w Połądze okazałą rezydencję
otoczoną parkiem dworskim i zadecydował o przekształceniu pozostałych te-
renów do niego należących w uzdrowisko nadmorskie. Rozplanowano nową
dzielnicę willową, gdzie wzniesiono kilkadziesiąt willi i pensjonatów, założo-
no park zdrojowy, zainwestowano w nową infrastrukturę, zatroszczono się też
o życie kulturalne i rozrywki gości, organizując regularne występy teatralne,
koncerty, rauty, wizyty słynnych pisarzy i malarzy. Zadbano o reklamę i za-
plecze medyczne, urządzenia gimnastyczne i higienę, założono Towarzystwo
najnowszych odkryć jeograficznych, wiadomościom statystycznym oraz z temi w styczności zo-
stającymi, poświęcony”, 1, 1828,1, 4, s. 192.
4 Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas, F. 716, Ap. 4, B. 128. k. 1 i 2.
3 Z. Potocka, Teki rodzinne. Tyszkiewiczowie, Potoccy, Lubomirscy, Zamoyscy, Warszawa 1973,
rkps w zbiorach: Biblioteka Narodowa w Warszawie, Zbiór Rękopisów, sygn. akc. 10114,1.1, k. 122.

Architektura
uzdrowiskowa
Połągi...

347