Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (7-8.2009)

W zabudowie całej wsi wyraźny jest pewien zamysł architektoniczno-
-formalny. Wydaje się, że wieś ta miała stanowić coś w rodzaju „heimat-
stilowego wzornika”, stanowiąc przegląd form architektury tych ziem. Stąd
mamy tu elementy architektury krzyżackiej (szkoła, poczta, kościół) oraz
nawiązania do domów podcieniowych, tak często występujących na tych
terenach (dawny punkt lekarski i podcień obecnej karczmy). Pojawiają się
rustykalne drewniane werandy, podmurówki wykonane z kamieni polnych,
widać wiele elementów fachwerkowych nadających wsi, nawet dzisiaj, ru-
stykalny charakter.
Pierwsza wzmianka źródłowa dotycząca wsi pojawiła się w dokumencie
z 1255 r. wystawionym przez mistrza krajowego zakonu krzyżackiego, Dietri-
cha von Gruningen4. W 1431 r. Kadyny przeszły na własność Jana Bażyńskiego5,
prawdopodobnie w związku z pożyczkami udzielonymi przez niego Zakonowi.
Kadyny przechodziły stosunkowo często z rąk do rąk, należały do rodziny Bażyń-
skich, kapituły fromborskiej. Na jakiś czas powróciły w ręce Zakonu, potem stały
się własnością rodziny Truchsess von Wetzhausen6, następnie należały do rodziny
von Schlieben. Na początku XVIII w. majątek trafił w ręce Jana Ignacego Dzia-
łyńskiego, szybko jednak powrócił do rodziny von Schlieben, by wkrótce trafić
do Pawła z Lubrańca Dąbskiego7 i ponownie do rodziny von Schlieben. W 1787 r.
Kadyny zostały kupione przez Wilhelma Fryderyka hr. von Schwerin8, następ-
nie nabył je kanonik warmiński Ignacy von Matthy, by sprzedać je swemu ku-
zynowi, Ignacemu Antoniemu von Matthy9. Kolejnym właścicielem majątku był
Gotthilf Krzysztof von Struensee, który w 1814 r. sprzedał majątek Danielowi
Birknerowi10. Ostatnim właścicielem Kadyn przed cesarzem był Artur Birkner.
Otrzymał on majątek wraz ze swoim bratem, Janem Erykiem, od ojca - Edwarda
Birknera. Bracia postanowili zapisać w testamencie majątek rodzinie cesarskiej,
jednak po śmierci Jana Eryka, Artur Birkner postanawia nie zwlekać i 15 grudnia
1898 r. przekazuje majątek cesarzowi Wilhelmowi II w zamian za dożywotnią
rentę w wysokości 22 000 marek rocznie11.
Plany przebudowy Kadyn zaczęto rozważać zapewne tuż po przejęciu ma-
jątku. We wsi istniało już założenie pałacowe, jednak było ono zdecydowanie
4 R. Dorr, Cadinen. Illustrierter Fiihrer, Gdańsk 1900, s. 16; E. Kerstan, Geschichte desLand-
kreises Elbing, Elbląg 1925, s. 155; W. Zawadzki, op. cit., s. 12.
3 R. Dorr, op. cit., s. 16; E. Kerstan, op. cit., s. 156-157; B. Lubocka, Kadyny..., s. 20; W. Za-
wadzki, op. cit., s. 12.
6 W. Zawadzki, op. cit., s. 13; B. Lubocka, Kadyny..., s. 28.
R. Dorr, op. cit., s. 18-19; E. Kerstan, op. cit., s. 164-165; B. Lubocka, Kadyny..., s. 29-32;
W. Zawadzki, op. cit., s. 13-14.
8 R. Dorr, op. cit., s. 19; E. Kerstan, op. cit., s. 165; B. Lubocka, Kadyny..., s. 34.
9 R. Dorr, op. cit., s. 21; E. Kerstan, op. cit., s. 166-167; B. Lubocka, Kadyny..., s. 34-35;
W. Zawadzki, op. cit., s. 14.
R. Dorr, op. cit., s. 21-22; B. Lubocka, Kadyny..., s. 34-36; W. Zawadzki, op. cit., s. 14-15.
11 W. Zawadzki, op. cit., s. 15; B. Lubocka, Kadyny..., s. 37.

Kadyny
- wieś
idealna
cesarza
Wilhelma II

367