Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (7-8.2009)

Frank van
Vree


4. Natan Rappaport,
Pomnik bohaterów getta,
Warszawa 1948

do zbudowania przezeń Pomnika Zwycięstwa w Berlinie8. Pamiątkowy mo-
nument Rappaporta (ii. 4) jasno wyrażał dominującą komunistyczną poli-
tykę pamięci, wychwalającą martyrologię i solidarność przeciw uwarunko-
wanemu klasowo terrorowi hitlerowskiemu. Powstanie w getcie w 1943 r.,
które zakończyło się unicestwieniem tych, co jeszcze pozostali z żydostwa
polskiego, było uznawane za akt oporu wobec zgniłego porządku społeczne-
go, za heroiczny epizod w polskiej i międzynarodowej walce klasowej i jako
takie odgrywało ważną rolę w oficjalnych obchodach rocznicowych. Tym-
czasem większość narodowo i katolicko nastawionych Polaków pielęgnowa-
ła pamięć o powstaniu warszawskim z 1944 r., które również zakończyło się
straszliwą rzezią, gdy Niemcy zabili dwieście tysięcy ludzi, i które przyniosło
miastu zagładę. Jednakże pamięć ta represjonowana była przez komunistyczne
władze przez wiele dziesięcioleci9.

Oświęcim jako pęknięcie
Począwszy od lat 60. obserwujemy wyczerpanie leżącej u podstaw konwen-
cjonalnych i idealizujących pomników kultury historycznej. W niektórych
krajach ewolucja ta nastąpiła w sposób szybki i radykalny, jak w Holandii
8 J. Young, The Texture of Memory. Holocaust Memorials and Meaning, New Haven-London
1993, s. 155.
9 Na temat przeciwstawnej kultury pamięci i rozwoju stosunków Żydów i nie-Żydów w Polsce
zob.: M.C. Steinlauf, Bondage to the Dead. Poland and the Memory of the Holocaust, Syracuse 1997.

438