DOI Artikel:
Rome-Dzida, Agata: Grzegorz Klaman: postmodernistyczne dzieło sztuki krytycznej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0459
tego okresu uszła jednak uwadze najbardziej rudymentarna, moim zdaniem,
kwestia znaczeniowej potencji jednostkowego dzieła sztuki. Przesadna kon-
centracja na nowej artystycznej metodologii i nowych środkach wyrazu do-
prowadziła do sytuacji, w której wprzęgnięcie w obszar dzieła tzw. abjectu3
było wystarczającą przesłanką do przypisania pewnym działaniom artystycz-
nym znaczenia politycznego. Tendencja ta doprowadziła do sytuacji, w któ-
rej zniknęła z pola widzenia kwestia innowacyjności, autorskiego komentarza
czy po prostu pojęcia „twórczości”, wraz ze wszystkimi konsekwencjami, jakie
to określenie ze sobą niesie.
Przykładem sztuki, która wchłonęła postulaty postmodernizmu związane
zarówno z rolą i funkcją sztuki krytycznej, zakresem poruszanej problematyki,
jak i wykorzystaniem nowych, budzących wstręt i odrazę (jako tej sztuki wy-
znaczników) materiałów, są niektóre realizacje Grzegorza Kłamana. Jego twór-
czość z lat 90. idealnie wpisywała się w zmianę paradygmatu sztuki krytycznej.
W stosunku do dzieł z lat 80., którym towarzyszyła jeszcze postawa transgre-
syjna w próbie budowania świata „nowego sacrum” i jawna krytyka określo-
nego podmiotu klasowego, w tym wypadku - władzy totalitarnej, większość
realizacji z lat 90. została w pełni zawłaszczona przez jedną koncepcję filozo-
ficzną - myśl i tekst Michela Foucault. Traktaty filozofa przeniknęły nie tylko
warstwę syntagmatyczną realizacji artysty, ale również nadały im podstawowe
znaczenie. Paradoksalnie dzieło nurtu krytycznego stało się ilustracją tekstu.
Zależność realizacji artystycznych Kłamana, zwłaszcza tych z lat 90.,
od filozofii Foucault jest dla interpretatorów jego twórczości dosyć oczywista.
Zwykle jednak dawała asumpt jedynie do odczytywania jego prac przez pry-
zmat foucaultiańskiego urządzenia władza-wiedza-ciało, a jej wpływ na kon-
strukcje poszczególnych instalacji oraz strategię artystycznych wyborów po-
zostawał niezauważalny. Wpływ Nadzorować i karać, Narodzin kliniki, Arche-
ologii wiedzy Foucault tkwi w instalacjach Kłamana znacznie głębiej, aniżeli
mogłyby wskazywać na to bezpośrednie wprzęgnięte w obszar dzieła cytaty
z filozofa. Takie realizacje, jak chociażby Ekonomia ciała z 1994 r., Anatomia
polityczna ciała z 1995 r., Pneuma z 1996 r. czy Sari z 1998 r., stają się wręcz
ilustracją Nadzorować i karać. Pojawia się pytanie o status „krytycznego” dzie-
ła sztuki w dzisiejszej historii sztuki i naszych wobec niego oczekiwań. Dzieła,
któremu po transgresji pozostaje jedynie opis i dekonstrukcja. Zarówno jedno,
bezpieczne związki sztuki z ciałem, Poznań 2002; P. Leszkowicz, Helen Chadwick: ikonografia
podmiotowości, Kraków 2001.
3 Pojęcie „abject art” wprowadziła Julia Kristeva na określenie sztuki krytycznej, która po-
sługuje się materiałami budzącymi wstręt, lęk, przerażenie, a które jednocześnie pociągają i fa-
scynują, jak obrzeża naszego ciała, cielesne płyny, śmierć czy narodziny. Sztuka skoncentrowana
na abject budzi kontrowersje, negatywne reakcje, a także wstręt i odrzucenie. Jednocześnie przez
odniesienie do tego, co w nas pierwotne, jest próbą poszukiwania autentyczności w świecie mul-
tiplikacji fikcji i symulacji. Zob. J. Kristeva, Potęga obrzydzenia, Kraków 2008.
Grzegorz
Klaman...
453
kwestia znaczeniowej potencji jednostkowego dzieła sztuki. Przesadna kon-
centracja na nowej artystycznej metodologii i nowych środkach wyrazu do-
prowadziła do sytuacji, w której wprzęgnięcie w obszar dzieła tzw. abjectu3
było wystarczającą przesłanką do przypisania pewnym działaniom artystycz-
nym znaczenia politycznego. Tendencja ta doprowadziła do sytuacji, w któ-
rej zniknęła z pola widzenia kwestia innowacyjności, autorskiego komentarza
czy po prostu pojęcia „twórczości”, wraz ze wszystkimi konsekwencjami, jakie
to określenie ze sobą niesie.
Przykładem sztuki, która wchłonęła postulaty postmodernizmu związane
zarówno z rolą i funkcją sztuki krytycznej, zakresem poruszanej problematyki,
jak i wykorzystaniem nowych, budzących wstręt i odrazę (jako tej sztuki wy-
znaczników) materiałów, są niektóre realizacje Grzegorza Kłamana. Jego twór-
czość z lat 90. idealnie wpisywała się w zmianę paradygmatu sztuki krytycznej.
W stosunku do dzieł z lat 80., którym towarzyszyła jeszcze postawa transgre-
syjna w próbie budowania świata „nowego sacrum” i jawna krytyka określo-
nego podmiotu klasowego, w tym wypadku - władzy totalitarnej, większość
realizacji z lat 90. została w pełni zawłaszczona przez jedną koncepcję filozo-
ficzną - myśl i tekst Michela Foucault. Traktaty filozofa przeniknęły nie tylko
warstwę syntagmatyczną realizacji artysty, ale również nadały im podstawowe
znaczenie. Paradoksalnie dzieło nurtu krytycznego stało się ilustracją tekstu.
Zależność realizacji artystycznych Kłamana, zwłaszcza tych z lat 90.,
od filozofii Foucault jest dla interpretatorów jego twórczości dosyć oczywista.
Zwykle jednak dawała asumpt jedynie do odczytywania jego prac przez pry-
zmat foucaultiańskiego urządzenia władza-wiedza-ciało, a jej wpływ na kon-
strukcje poszczególnych instalacji oraz strategię artystycznych wyborów po-
zostawał niezauważalny. Wpływ Nadzorować i karać, Narodzin kliniki, Arche-
ologii wiedzy Foucault tkwi w instalacjach Kłamana znacznie głębiej, aniżeli
mogłyby wskazywać na to bezpośrednie wprzęgnięte w obszar dzieła cytaty
z filozofa. Takie realizacje, jak chociażby Ekonomia ciała z 1994 r., Anatomia
polityczna ciała z 1995 r., Pneuma z 1996 r. czy Sari z 1998 r., stają się wręcz
ilustracją Nadzorować i karać. Pojawia się pytanie o status „krytycznego” dzie-
ła sztuki w dzisiejszej historii sztuki i naszych wobec niego oczekiwań. Dzieła,
któremu po transgresji pozostaje jedynie opis i dekonstrukcja. Zarówno jedno,
bezpieczne związki sztuki z ciałem, Poznań 2002; P. Leszkowicz, Helen Chadwick: ikonografia
podmiotowości, Kraków 2001.
3 Pojęcie „abject art” wprowadziła Julia Kristeva na określenie sztuki krytycznej, która po-
sługuje się materiałami budzącymi wstręt, lęk, przerażenie, a które jednocześnie pociągają i fa-
scynują, jak obrzeża naszego ciała, cielesne płyny, śmierć czy narodziny. Sztuka skoncentrowana
na abject budzi kontrowersje, negatywne reakcje, a także wstręt i odrzucenie. Jednocześnie przez
odniesienie do tego, co w nas pierwotne, jest próbą poszukiwania autentyczności w świecie mul-
tiplikacji fikcji i symulacji. Zob. J. Kristeva, Potęga obrzydzenia, Kraków 2008.
Grzegorz
Klaman...
453