Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (7-8.2009)

tkwi. Dopasowują się i podporządkowują. Stają się ujarzmionym, wyćwiczo-
nym i uległym fragmentem ciała. Po raz kolejny instalacja, wymagająca prze-
cież niemałego nakładu pracy - zbudowania stalowych konstrukcji, wypoży-
czenia zakonserwowanych formaldehydem ludzkich jelit z laboratoriów Aka-
demii Medycznej, nie mówiąc już o samej pracy związanej z instalacją wystawy
- okazuje się ilustracją kategorii filozoficznej Foucault.
Istotne jest, iż w akcji pod tym samym tytułem i z tego samego roku (il. 6),
pokazywanej w Berlinie, artysta zdecydował się zastąpić organy - ulotkami
z cytatami z Nadzorować i karać, które rozwieszał na fasadach gmachów
publicznych. Podobnej przemiany - zastąpienia fragmentu ludzkiego ciała
cytatem z Foucault - doświadczyliśmy w instalacji Pneuma z 1996 r. i wy-
konanym podczas pobytu stypendialnego w Delhi projekcie Sari z 1998 r.
W Pneumie (il. 7, 8, 9) artysta zastosował cztery stalowe obiekty w formie
fragmentów kolumn doryckich. Na umieszczonych w ich ściętej płaszczyźnie
monitorach mogliśmy widzieć przesuwające się cytaty z Nadzorować i karać
w czterech różnych językach. Towarzyszył im odczytujący je, cyfrowo zmody-
fikowany głos, a z głośników dobiegała muzyka i libretto z wykonaniem tych
samych tekstów. Na osi głównej sali znajdowała się metalowa ściana z trzema
hakami, na której wisiały: cynkowy odlew głowy artysty, ołowiana draperia,
pod trzecim, pustym, artysta umieścił w podłodze ludzkie oko. Interpretatorzy
sztuki Kłamana widzą słusznie w Pneumie obraz władzy, która przyjmuje tutaj
formę wszechogarniającego, niedającego się uchwycić zjawiska „tchnienia”8,
podporządkowując sobie nie tylko architekturę (kolumny), z którą zwykła być
identyfikowana,, ale również pozornie autonomiczną dziedzinę sztuki (mas-
ka, kostium, libretto)9. Dla nas istotne jest jednak przewartościowanie, jakie-
go dokonuje Klaman, zastępując fragment ludzkiego ciała - tekstem. Myślę,
iż odpowiedź na pytanie, co wpłynęło na ów artystyczny wybór, znajdziemy
również u Foucault. To on bowiem zrównał medycynę, a więc Klamanowe cia-
ło, z praktykami dyskursywnymi, a więc tekstem (cytatem), w jednym opre-
syjnym systemie normalizacji. Chowanie się artysty za tekstem nie swojego
autorstwa można rozpatrywać w kategoriach próby eliminacji podmiotu jako
dawno już zdewaluowanej subiektywności, zgodnie ze stwierdzeniem Fou-
cault, że „dyskurs nie jest ekspresją podmiotu mówiącego, lecz on sam jest
raczej elementem praktyk dyskursywnych”10. Według filozofa należy uczynić
wysiłek, by zatrzeć mówiący (piszący, tworzący) podmiot, by „nie mieć twa-
rzy” (pozostawiona na haku w Pneumie maska artysty - odlew głowy - wydaje
się dosłownym odczytaniem intencji filozofa). Podstawową bowiem funkcją
wszelkich praktyk dyskursywnych jest normalizacja oraz wykluczenie tego,
8 Według Słownika wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych W. Kopalińskiego (Warszawa
1967) pneuma (gr.) to powietrze; wiatr; tchnienie; odpnein - oddychać.
9 Zob. M.B. Guzowska, Pneuma, „Exit”, 1997, 2.
10 M. Foucault, Słowa i rzeczy, przeł. S. Magala, „Miesięcznik Literacki”, 1985, 10-11.

Grzegorz
Klaman...

459