DOI article:
Rome-Dzida, Agata: Grzegorz Klaman: postmodernistyczne dzieło sztuki krytycznej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0469
co nie pasuje do współczesnego porządku. Metodą pozwalającą na uniknięcie
pułapek dyskursu stała się dla Foucault „archeologia wiedzy”11, cytat, wprowa-
dzenie wypowiedzi na zasadzie „ktoś mówi”. Zabiegi te sprzyjają zatarciu nar-
ratora. Liczy się bowiem to, co w cudzysłowie, a nie domyślne lub rzeczywiste
„ja” przyznające się do zawartego w cudzysłowie sensu. Jak zauważa Tadeusz
Komendant we Władzach dyskursu, Foucault najchętniej korzystał z mowy po-
zornie zależnej, ze słowa zdialogizowanego, rezygnując w ten sposób z upraw-
nień podmiotu i zwierzchniej subiektywności.
Wydaje się, że wprowadzając w miejsce wypreparowanych organów - cy-
taty z Foucault, Klaman podąża za foucaultiańską metodologią, chcąc „skryć
się za słowami dawno już wypowiedzianymi”. Archeologia wiedzy najpełniej
jednak dochodzi do głosu w pracy Sari z 1998 r. (ił. 10), prezentowanej m.in.
w poznańskiej Galerii Arsenał. Na podłodze galerii artysta rozłożył trzy dypty-
ki składające się z sześciu sari, na których umieszczone były cytaty z Nadzoro-
wać i karać. Szczególnie istotny w kontekście filozoficznego postulatu „zatarcia
siebie” był fakt zlecenia przez artystę wykonania sari indyjskim hafciarkom.
Cała praca Kłamana ograniczała się więc jedynie do rozłożenia materiałów
i powiązania je w pary. Tak jak w poprzednich instalacjach dominującym mo-
tywem określającym sens przedstawienia był tekst zaczerpnięty z „archiwum”
- cytaty z Foucault. Rozłożone na podłodze materiały, każdy w innym kolorze,
przywoływały tytułowe Sari - tradycyjny strój hinduskich kobiet, w których
zawiera się precyzyjna kodyfikacja kulturowych kodów związanych z pozy-
cją społeczną, dostępnością seksualną czy stanem cywilnym kobiet w Indiach.
Sens pracy leżał więc w dekonstrukcji kulturowych kodów, którym podpo-
rządkowuje się kobiece ciało w imię produkcji normatywnych znaczeń.
Zależność Grzegorza Kłamana od filozofii Michela Foucault, zwłaszcza
w kontekście wprowadzonych w opisanych wyżej pracach „cytatów”, należy
rozpatrywać przede wszystkim w kategoriach intertekstualnych. Cytat i jego
przesłanie organizują w tych pracach nie tylko plan syntagmatyczny przedsta-
wienia, ale również określają jego poziom semantyczny. Dwa niezależne syste-
my znakowe zaczynają ze sobą współdziałać. Pytanie jednak - czy w zgodnym
sobie celu, czy w intertekstualnej grze tworzenia nowych znaczeń?
Czołowi semiolodzy radzieccy - Aleksander Pitagorski i Jurij Łotman
- uznają określoną skalę wartości kulturowych, na której, ich zdaniem, tekst
pisany zajmuje miejsce najwyższe. Kultura jest bowiem pewnym układem
systemów znakowych funkcjonujących w stanie napięcia z systemem nie-
kultury. Kultura jednak istnieje o tyle, o ile spotykają się w niej co najmniej
dwa, powiązane ze sobą systemy semiotyczne, dla których najprostszym odpo-
wiednikiem jest tekst i obraz - „pierwszy” i „drugorzędny system kształtujący”
(pierwszy jest bezwzględnie językiem, drugi obejmuje wszystkie inne sposoby
11 M. Foucault, Archeologia wiedzy, przeł. A. Siemek, Warszawa 1977.
Grzegorz
Klaman...
463
pułapek dyskursu stała się dla Foucault „archeologia wiedzy”11, cytat, wprowa-
dzenie wypowiedzi na zasadzie „ktoś mówi”. Zabiegi te sprzyjają zatarciu nar-
ratora. Liczy się bowiem to, co w cudzysłowie, a nie domyślne lub rzeczywiste
„ja” przyznające się do zawartego w cudzysłowie sensu. Jak zauważa Tadeusz
Komendant we Władzach dyskursu, Foucault najchętniej korzystał z mowy po-
zornie zależnej, ze słowa zdialogizowanego, rezygnując w ten sposób z upraw-
nień podmiotu i zwierzchniej subiektywności.
Wydaje się, że wprowadzając w miejsce wypreparowanych organów - cy-
taty z Foucault, Klaman podąża za foucaultiańską metodologią, chcąc „skryć
się za słowami dawno już wypowiedzianymi”. Archeologia wiedzy najpełniej
jednak dochodzi do głosu w pracy Sari z 1998 r. (ił. 10), prezentowanej m.in.
w poznańskiej Galerii Arsenał. Na podłodze galerii artysta rozłożył trzy dypty-
ki składające się z sześciu sari, na których umieszczone były cytaty z Nadzoro-
wać i karać. Szczególnie istotny w kontekście filozoficznego postulatu „zatarcia
siebie” był fakt zlecenia przez artystę wykonania sari indyjskim hafciarkom.
Cała praca Kłamana ograniczała się więc jedynie do rozłożenia materiałów
i powiązania je w pary. Tak jak w poprzednich instalacjach dominującym mo-
tywem określającym sens przedstawienia był tekst zaczerpnięty z „archiwum”
- cytaty z Foucault. Rozłożone na podłodze materiały, każdy w innym kolorze,
przywoływały tytułowe Sari - tradycyjny strój hinduskich kobiet, w których
zawiera się precyzyjna kodyfikacja kulturowych kodów związanych z pozy-
cją społeczną, dostępnością seksualną czy stanem cywilnym kobiet w Indiach.
Sens pracy leżał więc w dekonstrukcji kulturowych kodów, którym podpo-
rządkowuje się kobiece ciało w imię produkcji normatywnych znaczeń.
Zależność Grzegorza Kłamana od filozofii Michela Foucault, zwłaszcza
w kontekście wprowadzonych w opisanych wyżej pracach „cytatów”, należy
rozpatrywać przede wszystkim w kategoriach intertekstualnych. Cytat i jego
przesłanie organizują w tych pracach nie tylko plan syntagmatyczny przedsta-
wienia, ale również określają jego poziom semantyczny. Dwa niezależne syste-
my znakowe zaczynają ze sobą współdziałać. Pytanie jednak - czy w zgodnym
sobie celu, czy w intertekstualnej grze tworzenia nowych znaczeń?
Czołowi semiolodzy radzieccy - Aleksander Pitagorski i Jurij Łotman
- uznają określoną skalę wartości kulturowych, na której, ich zdaniem, tekst
pisany zajmuje miejsce najwyższe. Kultura jest bowiem pewnym układem
systemów znakowych funkcjonujących w stanie napięcia z systemem nie-
kultury. Kultura jednak istnieje o tyle, o ile spotykają się w niej co najmniej
dwa, powiązane ze sobą systemy semiotyczne, dla których najprostszym odpo-
wiednikiem jest tekst i obraz - „pierwszy” i „drugorzędny system kształtujący”
(pierwszy jest bezwzględnie językiem, drugi obejmuje wszystkie inne sposoby
11 M. Foucault, Archeologia wiedzy, przeł. A. Siemek, Warszawa 1977.
Grzegorz
Klaman...
463