DOI article:
Labuda, Adam S.: O retabulum Trójcy Świętej bractwa św. Jerzego w kościele Mariackim w Gdańsku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0054
Adam S. konieczność widoczności oraz dowody wtórnego przytwierdzenia obrazu do
Labuda filara, przesądzają, że ta lokalizacja nie jest pierwotna. Trudno rozstrzygnąć, czy
pierwotnie była to sama kaplica. Urządzenie ołtarza przy filarze lub przynajmniej
przeniesienie retabulum Trójcy Świętej na istniejącą tu wcześniej mensę nastąpić
musiało już pod uwolnieniu się Gdańska spod panowania krzyżackiego, a więc
przynajmniej po roku 1466 albo nawet wcześniej, po roku 1454. Przedstawienie
wielkiego mistrza stało się w tym czasie nie tylko niestosowne, ale i niepożądane.
Czy w tym samym okresie nastąpiło „wymazanie” twarzy jako akt wyparcia daw-
nego władcy z przestrzeni wizualnej? Zagadkowe jest tylko, że akt ten dotknął
również twarzy króla Artura. Datę antę ąuem dla nowej aranżacji wyznaczałby
rok 1473, kiedy to w górnej części filara zawisł tryptyk Memlinga.
Podsumowanie
Istotne kierunki i wyniki badań dotyczące obrazu Trójcy Świętej zarysowa-
ły się już przed II wojną światową. Obecnie wolno jednoznacznie mówić
o jego autorskiej genezie niderlandzkiej oraz typologiczno-ikonograficznej
francusko-burgundzkiej. Oparte na kryteriach stylowych datowanie obrazu
było i pozostaje płynne. W świetle dotychczasowych propozycji rozciąga się
od pierwszej po piątą dekadę XV w. Proponowane w niniejszej pracy datowanie
na trzecie dziesięciolecie XV w. połączone zostało z procesami i wydarzenia-
mi natury polityczno-społecznej, których widownią był Gdańsk. Przemawiają
one dodatkowo na rzecz przyjętego czasu powstania obrazu - niewykluczo-
ne, że nastąpiło ono już w pierwszym pięcioleciu lat 20. W zdziesiątkowanej
spuściźnie malarstwa staroniderlandzkiego obraz jest osobnym zjawiskiem:
zakorzeniony jeszcze w założeniach sztuki około 1400 r., dzięki sile malarsko-
-plastycznej ewokacji rzeczywistości przedstawionej zdradza powiązania
z najlepszymi wczesnymi realizacjami niderlandzkiej ars nova.
Zapewne bezpośrednio po pozyskaniu obrazu przez rycerskie bractwo
św. Jerzego, być może już w latach 1420-1425, uzupełniono go malowidłami
na rewersie. W tym samym czasie powstały malowidła na predelli, które zwłasz-
cza z wyobrażeniami na rewersie stworzyły zwarty program obrazowy retabulum
ołtarzowego. Ukazywał on patronów bractwa, a sposobem ich przedstawienia
manifestował rycerskie aspiracje i zadania stowarzyszenia, tudzież podkreślał
więzi bractwa z zakonem krzyżackim jako reprezentantem elity rycerskiej. Pier-
wotnym miejscem ekspozycji retabulum była najpewniej przestrzeń kaplicy
św. Jerzego, jednak nie w układzie ekspozycyjnym pochodzącym zapewne z lat
1454/1466-1473 i znanym z nowoczesnej dokumentacji fotograficznej.
W stosunkowo krótkim czasie od „odkrycia” dzieła w 2000 r. dokonało się
jego znaczące dowartościowanie w perspektywie sztuki europejskiej, czego wido-
mą oznaką jest godne miejsce obrazu w berlińskiej Gemaldegalerie. Okoliczność
ta nie powinna zacierać faktu, że historycznie macierzystym miejscem obrazu jest
48
Labuda filara, przesądzają, że ta lokalizacja nie jest pierwotna. Trudno rozstrzygnąć, czy
pierwotnie była to sama kaplica. Urządzenie ołtarza przy filarze lub przynajmniej
przeniesienie retabulum Trójcy Świętej na istniejącą tu wcześniej mensę nastąpić
musiało już pod uwolnieniu się Gdańska spod panowania krzyżackiego, a więc
przynajmniej po roku 1466 albo nawet wcześniej, po roku 1454. Przedstawienie
wielkiego mistrza stało się w tym czasie nie tylko niestosowne, ale i niepożądane.
Czy w tym samym okresie nastąpiło „wymazanie” twarzy jako akt wyparcia daw-
nego władcy z przestrzeni wizualnej? Zagadkowe jest tylko, że akt ten dotknął
również twarzy króla Artura. Datę antę ąuem dla nowej aranżacji wyznaczałby
rok 1473, kiedy to w górnej części filara zawisł tryptyk Memlinga.
Podsumowanie
Istotne kierunki i wyniki badań dotyczące obrazu Trójcy Świętej zarysowa-
ły się już przed II wojną światową. Obecnie wolno jednoznacznie mówić
o jego autorskiej genezie niderlandzkiej oraz typologiczno-ikonograficznej
francusko-burgundzkiej. Oparte na kryteriach stylowych datowanie obrazu
było i pozostaje płynne. W świetle dotychczasowych propozycji rozciąga się
od pierwszej po piątą dekadę XV w. Proponowane w niniejszej pracy datowanie
na trzecie dziesięciolecie XV w. połączone zostało z procesami i wydarzenia-
mi natury polityczno-społecznej, których widownią był Gdańsk. Przemawiają
one dodatkowo na rzecz przyjętego czasu powstania obrazu - niewykluczo-
ne, że nastąpiło ono już w pierwszym pięcioleciu lat 20. W zdziesiątkowanej
spuściźnie malarstwa staroniderlandzkiego obraz jest osobnym zjawiskiem:
zakorzeniony jeszcze w założeniach sztuki około 1400 r., dzięki sile malarsko-
-plastycznej ewokacji rzeczywistości przedstawionej zdradza powiązania
z najlepszymi wczesnymi realizacjami niderlandzkiej ars nova.
Zapewne bezpośrednio po pozyskaniu obrazu przez rycerskie bractwo
św. Jerzego, być może już w latach 1420-1425, uzupełniono go malowidłami
na rewersie. W tym samym czasie powstały malowidła na predelli, które zwłasz-
cza z wyobrażeniami na rewersie stworzyły zwarty program obrazowy retabulum
ołtarzowego. Ukazywał on patronów bractwa, a sposobem ich przedstawienia
manifestował rycerskie aspiracje i zadania stowarzyszenia, tudzież podkreślał
więzi bractwa z zakonem krzyżackim jako reprezentantem elity rycerskiej. Pier-
wotnym miejscem ekspozycji retabulum była najpewniej przestrzeń kaplicy
św. Jerzego, jednak nie w układzie ekspozycyjnym pochodzącym zapewne z lat
1454/1466-1473 i znanym z nowoczesnej dokumentacji fotograficznej.
W stosunkowo krótkim czasie od „odkrycia” dzieła w 2000 r. dokonało się
jego znaczące dowartościowanie w perspektywie sztuki europejskiej, czego wido-
mą oznaką jest godne miejsce obrazu w berlińskiej Gemaldegalerie. Okoliczność
ta nie powinna zacierać faktu, że historycznie macierzystym miejscem obrazu jest
48