DOI Artikel:
Labuda, Adam S.: O retabulum Trójcy Świętej bractwa św. Jerzego w kościele Mariackim w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0026
Adam S. Labuda
O retabulum Trójcy Świętej bractwa św. Jerzego
w kościele Mariackim w Gdańsku*
Wśród średniowiecznych zabytków kościoła Mariackiego poczesne miej-
sce zajmują dzieła składające się na dawne retabulum ołtarza przy filarze
św. Jerzego w południowym transepcie świątyni. Ośrodek retabulum sta-
nowił obraz ukazujący Trójcę Świętą w typie Pietas Domini (ił. 1, tabl. I).
Był on ustawiony na predelli, której front zdobią trzy przedstawienia: Trójca
Święta, w tym przypadku jako Tron Łaski, św. Jerzy oraz święty identyfiko-
wany jako św. Olaf (ił. 2, tabl. II). Ołtarz wraz z retabulum był własnością
bractwa św. Jerzego. Bractwo utworzone zostało przed połową XIV w., a jego
kaplica istniała przynajmniej od 1403 r.1 Ekspozycja retabulum przy filarze
św. Jerzego udokumentowana jest fotografiami wykonanymi przed 1935 r.
(ił. 3, 4, 5) oraz wzmiankami wcześniejszymi, niesięgającymi jednak dalej niż
połowa XIX w.2 W okresie II wojny światowej obie części retabulum zostały
wywiezione do Niemiec i na długi czas zniknęły z poła widzenia, uchodząc
za zaginione, jeśli nie za bezpowrotnie zniszczone. W 2000 r. obraz Trójcy
Świętej wypłynął na światło dzienne, „odnajdując się” w magazynie Gemalde-
galerie w Berlinie. Fakt jego istnienia ujawniła Irene Geismeier w publikacji
dokumentującej zasoby obce (Fremdbesitz), przechowywane w tej placówce
muzealnej3. Obraz jest własnością Kościoła Ewangelicko-Unijnego (Evange-
lische Kirche der Union) konsystorza w Berlinie, który uważa się za pra-
wowitego spadkobiercę gdańskiej gminy Mariackiej. Obecnie eksponowany
* Dr. Stephanowi Kemperdickowi, kustoszowi w Staatliche Museen Preufiischer Kultur-
besitz, Gemaldegalerie, uprzejmie dziękuję za umożliwienie badań nad obrazem oraz udostęp-
nienie fotografii dzieła, w tym także zdjęć w podczerwieni.
1 Na temat bractwa św. Jerzego: Paul Simson, Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 1, Danzig
1913, s. 77; Theodor Hirsch, Die Oberpfarrkirche von Danzig in ihren Denkmdlern wid in ihren
Beziehwigen zum kirchlichen Leben Danzigs iiberhaupt dargestellt, Bd. 1, Danzig 1843, s. 159
i n., 430 i n.; Paul Simson, Der Artushof in Danzig und seine Bruderschajten, die Banken, Danzig
1900, s. 14 i n. Zob. też Elżbieta Pilecka, Średniowieczne dwory Artusa w Prusach. Świadectwo
kształtowania się nowej świadomości mieszczańskiej, Toruń 2005, s. 253.
2 Hirsch, Die Oberpfarrkirche..., s. 423, 425.
3 Irene Geismeier, Dokumentation des Fremdbesitzes. Verzeichnis der in der Galerie einge-
lagerten Bilder unbekannter Herkunft, Berlin 1999, s. 92: Dep. 25 FV EKU (Fremdvermógen,
Evangelische Kirche der Union, Konsistorium Berlin); Adam S. Labuda, Die Trinitdt schlum-
mert im Depot. Altarbild aus der Danziger Marienkirche in der Berliner Gemaldegalerie entdeckt,
„Frankfurter Allgemeine Zeitung” 16.06.2000, nr 138. Do 1972 r. obraz przechowywano w sie-
dzibie Konsystorza Ewangelickiego w Berline (Jebenstr. 1), następnie zdeponowano go w ber-
lińskiej Gemaldegalerie. Po 2000 r. obraz był eksponowany tamże w sali studyjnej, a następnie
zdobił przez pewien czas salę rzeźby francuskiej w Bodę Museum.
20
O retabulum Trójcy Świętej bractwa św. Jerzego
w kościele Mariackim w Gdańsku*
Wśród średniowiecznych zabytków kościoła Mariackiego poczesne miej-
sce zajmują dzieła składające się na dawne retabulum ołtarza przy filarze
św. Jerzego w południowym transepcie świątyni. Ośrodek retabulum sta-
nowił obraz ukazujący Trójcę Świętą w typie Pietas Domini (ił. 1, tabl. I).
Był on ustawiony na predelli, której front zdobią trzy przedstawienia: Trójca
Święta, w tym przypadku jako Tron Łaski, św. Jerzy oraz święty identyfiko-
wany jako św. Olaf (ił. 2, tabl. II). Ołtarz wraz z retabulum był własnością
bractwa św. Jerzego. Bractwo utworzone zostało przed połową XIV w., a jego
kaplica istniała przynajmniej od 1403 r.1 Ekspozycja retabulum przy filarze
św. Jerzego udokumentowana jest fotografiami wykonanymi przed 1935 r.
(ił. 3, 4, 5) oraz wzmiankami wcześniejszymi, niesięgającymi jednak dalej niż
połowa XIX w.2 W okresie II wojny światowej obie części retabulum zostały
wywiezione do Niemiec i na długi czas zniknęły z poła widzenia, uchodząc
za zaginione, jeśli nie za bezpowrotnie zniszczone. W 2000 r. obraz Trójcy
Świętej wypłynął na światło dzienne, „odnajdując się” w magazynie Gemalde-
galerie w Berlinie. Fakt jego istnienia ujawniła Irene Geismeier w publikacji
dokumentującej zasoby obce (Fremdbesitz), przechowywane w tej placówce
muzealnej3. Obraz jest własnością Kościoła Ewangelicko-Unijnego (Evange-
lische Kirche der Union) konsystorza w Berlinie, który uważa się za pra-
wowitego spadkobiercę gdańskiej gminy Mariackiej. Obecnie eksponowany
* Dr. Stephanowi Kemperdickowi, kustoszowi w Staatliche Museen Preufiischer Kultur-
besitz, Gemaldegalerie, uprzejmie dziękuję za umożliwienie badań nad obrazem oraz udostęp-
nienie fotografii dzieła, w tym także zdjęć w podczerwieni.
1 Na temat bractwa św. Jerzego: Paul Simson, Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 1, Danzig
1913, s. 77; Theodor Hirsch, Die Oberpfarrkirche von Danzig in ihren Denkmdlern wid in ihren
Beziehwigen zum kirchlichen Leben Danzigs iiberhaupt dargestellt, Bd. 1, Danzig 1843, s. 159
i n., 430 i n.; Paul Simson, Der Artushof in Danzig und seine Bruderschajten, die Banken, Danzig
1900, s. 14 i n. Zob. też Elżbieta Pilecka, Średniowieczne dwory Artusa w Prusach. Świadectwo
kształtowania się nowej świadomości mieszczańskiej, Toruń 2005, s. 253.
2 Hirsch, Die Oberpfarrkirche..., s. 423, 425.
3 Irene Geismeier, Dokumentation des Fremdbesitzes. Verzeichnis der in der Galerie einge-
lagerten Bilder unbekannter Herkunft, Berlin 1999, s. 92: Dep. 25 FV EKU (Fremdvermógen,
Evangelische Kirche der Union, Konsistorium Berlin); Adam S. Labuda, Die Trinitdt schlum-
mert im Depot. Altarbild aus der Danziger Marienkirche in der Berliner Gemaldegalerie entdeckt,
„Frankfurter Allgemeine Zeitung” 16.06.2000, nr 138. Do 1972 r. obraz przechowywano w sie-
dzibie Konsystorza Ewangelickiego w Berline (Jebenstr. 1), następnie zdeponowano go w ber-
lińskiej Gemaldegalerie. Po 2000 r. obraz był eksponowany tamże w sali studyjnej, a następnie
zdobił przez pewien czas salę rzeźby francuskiej w Bodę Museum.
20