DOI article:
Skibiński, Franciszek: Kilka uwag o Hansie Strakowskim, Simonie Herle i architekurze gdańskiej przełomu XVI i XVII w.
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0129
Franciszek Skibiński
Kilka uwag o Hansie Strakowskim, Simonie Herle
i architekturze gdańskiej przełomu
XVI i XVII w.*
Choć pozornie bogata, wiedza o architekturze nowożytnego Gdańska i jej
twórcach pozostaje w istocie bardzo niepełna. Jest ona często oparta nie na
gruntownej analizie źródeł - rozumianych zarówno jako źródła pisane, jak
i same dzieła architektury - lecz na utrwalonych w historiograńi tezach, będą-
cych niejednokrotnie niczym więcej, jak tylko „historiograhczną mitologią”1.
Dotyczy to zarówno działalności poszczególnych mistrzów budowlanych
i architektów2, charakteru określonych stanowisk (w szczególności budow-
niczych czy murarzy miejskich) oraz związanych z nimi kompetencji, zna-
czenia struktur cechowych oraz ogólnych ram prawnych i organizacyjnych,
w jakich prowadzona była działalność budowlana, a także, choć w mniej-
szym stopniu, czysto formalnych aspektów gdańskiej architektury3. Granice
* Za cenne uwagi chciałbym serdecznie podziękować dr. hab. Jackowi Tylickiemu,
prof. UMK i UG.
1 O tym zwłaszcza Arnold Bartetzky, Anthonis van Obberghen, [w:] Die Baumeister der
„Deutschen Renaissance”. Ein Mythos der Kunstgeschichte?, hrsg. von Arnold Bartetzky, Leipzig
2004, s. 143-168; idem,Antonis van Obbergen andthe Great Arsenał of Gdańsk, [w:] Netherlandish
artists in Gdańsk in the Times ofHans Vredeman de Vries, Gdańsk 2006, s. 31-34.
2 Terminologia odnosząca się do zawodów budowlanych w epoce nowożytnej jest wysoce
niejednolita. Odnośnie do tego problemu por. szerzej m.in. Hessel Miedema, Over de waandering
van architekt en beeldende kunstenaar in de zestiende eeuw, „Oud Holland” 1980, vol. 94, nr 2/3,
s. 71-84; Dieter A. Nuytten, Theory and Example in Vredeman de Vries’s „Architectura” (1577).
Intentions between a modern treatise and apractical model book, [w:] Hans Vredeman de Vries and
the „Artes Mechanicae” Revisited, ed. Piet Lombaerde, Turnhout 2005, s. 43-45; Krista De Jonge,
Konrad Ottenheym, Unity and Discontinuity. Architectural Relations between the Southern and
Northern Low Countries 1530-1700, Turnhout 2007, s. 49, 79-86. Por. dla późniejszego okresu
studia w tomie Architekt und/versus Baumeister. Die Frage nach dem Metier, hrsg. von Werner
Oechslin, Einsiedeln 2006. Por. też bardziej ogólne, jednak interesujące studium Catherine
Wilkinson, The New Professionalism in the Renaissance, [w:] The Architect. Chapters in the
History of the Profession, ed. Spiro Kostof, Berkley-Los Angeles-London 1977 [2 wyd. 2000],
s. 124-160.
3 Por. np. Erich Keyser, Die Baugeschichte der Stadt Danzig, Kóln-Wien 1972, studia: Teresa
Zarębska, Budowle i urządzenia komunalne Gdańska w jego Złotym Wieku, [w:] Mieszczaństwo
Gdańskie, red. Stanisław Salmonowicz, Gdańsk 1997, s. 343-376; eadem, Przebudowa Gdańska
w jego złotym wieku, Warszawa 1998. Pomimo ich walorów, dostrzegalna jest bezkrytyczna
akceptacja zastanego stanu wiedzy, skutkująca czasem wysuwaniem nietrafnych konkluzji,
np. oparciem założeń ostatniej z tych prac na postaciach domniemanych czołowych architektów,
Hansa Kramera i A nthonisa van Obberghena. Znacznie lepiej znana j est organizacja budownictwa
obronnego, podlegającego w Gdańsku urzędowi wałowemu (Wallgebćiude); por. m.in.: Gottfried
123
Kilka uwag o Hansie Strakowskim, Simonie Herle
i architekturze gdańskiej przełomu
XVI i XVII w.*
Choć pozornie bogata, wiedza o architekturze nowożytnego Gdańska i jej
twórcach pozostaje w istocie bardzo niepełna. Jest ona często oparta nie na
gruntownej analizie źródeł - rozumianych zarówno jako źródła pisane, jak
i same dzieła architektury - lecz na utrwalonych w historiograńi tezach, będą-
cych niejednokrotnie niczym więcej, jak tylko „historiograhczną mitologią”1.
Dotyczy to zarówno działalności poszczególnych mistrzów budowlanych
i architektów2, charakteru określonych stanowisk (w szczególności budow-
niczych czy murarzy miejskich) oraz związanych z nimi kompetencji, zna-
czenia struktur cechowych oraz ogólnych ram prawnych i organizacyjnych,
w jakich prowadzona była działalność budowlana, a także, choć w mniej-
szym stopniu, czysto formalnych aspektów gdańskiej architektury3. Granice
* Za cenne uwagi chciałbym serdecznie podziękować dr. hab. Jackowi Tylickiemu,
prof. UMK i UG.
1 O tym zwłaszcza Arnold Bartetzky, Anthonis van Obberghen, [w:] Die Baumeister der
„Deutschen Renaissance”. Ein Mythos der Kunstgeschichte?, hrsg. von Arnold Bartetzky, Leipzig
2004, s. 143-168; idem,Antonis van Obbergen andthe Great Arsenał of Gdańsk, [w:] Netherlandish
artists in Gdańsk in the Times ofHans Vredeman de Vries, Gdańsk 2006, s. 31-34.
2 Terminologia odnosząca się do zawodów budowlanych w epoce nowożytnej jest wysoce
niejednolita. Odnośnie do tego problemu por. szerzej m.in. Hessel Miedema, Over de waandering
van architekt en beeldende kunstenaar in de zestiende eeuw, „Oud Holland” 1980, vol. 94, nr 2/3,
s. 71-84; Dieter A. Nuytten, Theory and Example in Vredeman de Vries’s „Architectura” (1577).
Intentions between a modern treatise and apractical model book, [w:] Hans Vredeman de Vries and
the „Artes Mechanicae” Revisited, ed. Piet Lombaerde, Turnhout 2005, s. 43-45; Krista De Jonge,
Konrad Ottenheym, Unity and Discontinuity. Architectural Relations between the Southern and
Northern Low Countries 1530-1700, Turnhout 2007, s. 49, 79-86. Por. dla późniejszego okresu
studia w tomie Architekt und/versus Baumeister. Die Frage nach dem Metier, hrsg. von Werner
Oechslin, Einsiedeln 2006. Por. też bardziej ogólne, jednak interesujące studium Catherine
Wilkinson, The New Professionalism in the Renaissance, [w:] The Architect. Chapters in the
History of the Profession, ed. Spiro Kostof, Berkley-Los Angeles-London 1977 [2 wyd. 2000],
s. 124-160.
3 Por. np. Erich Keyser, Die Baugeschichte der Stadt Danzig, Kóln-Wien 1972, studia: Teresa
Zarębska, Budowle i urządzenia komunalne Gdańska w jego Złotym Wieku, [w:] Mieszczaństwo
Gdańskie, red. Stanisław Salmonowicz, Gdańsk 1997, s. 343-376; eadem, Przebudowa Gdańska
w jego złotym wieku, Warszawa 1998. Pomimo ich walorów, dostrzegalna jest bezkrytyczna
akceptacja zastanego stanu wiedzy, skutkująca czasem wysuwaniem nietrafnych konkluzji,
np. oparciem założeń ostatniej z tych prac na postaciach domniemanych czołowych architektów,
Hansa Kramera i A nthonisa van Obberghena. Znacznie lepiej znana j est organizacja budownictwa
obronnego, podlegającego w Gdańsku urzędowi wałowemu (Wallgebćiude); por. m.in.: Gottfried
123