DOI Artikel:
Załęska-Kaczko, Jagoda: Walka z kryzysem mieszkaniowym w Gdańsku około 1900 r. Urbanizacja Nowych Szkotów w Gdańsku w świetle idei Miasta-Ogrodu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0169
Jagoda Załęska-Kaczko
Walka z kryzysem mieszkaniowym w Gdańsku
około 1900 r. Urbanizacja Nowych Szkotów
w Gdańsku w świetle idei Miasta-Ogrodu1
Nowe Szkoty były powstałą w XVII w. podgdańską osadą, położoną u ujścia
Potoku Królewskiego do Strzyży2. Obecnie nazwą Nowe Szkoty określane
jest osiedle w gdańskiej dzielnicy Dolny Wrzeszcz, usytuowane na północny
wschód od osady historycznej. Artykuł niniejszy dotyczy urbanizacji Nowych
Szkotów prowadzonej sukcesywnie od 1906 r.3, a w szczególności pierwsze-
go dziesięciolecia od podjęcia zabudowy osiedla. Przedsięwzięcie to, oparte
na współpracy państwowych i lokalnych władz z miejscowymi działaczami,
stanowiło bezprecedensową w Gdańsku inicjatywę na rzecz zwalczenia kry-
zysu mieszkaniowego, szczególnie dużego w dobie rozwoju przemysłu. Pomy-
słodawcy przedsięwzięcia chcieli traktować je jako przykładową realizację idei
Miasta-Ogrodu, popularnej wówczas w Europie koncepcji rozpowszechnio-
nej dzięki pracom Ebenezera Howarda4. Urbanizację Nowych Szkotów wraz
z zastosowaną wówczas wizją architektoniczną należy uznać za wyjątkowe,
aczkolwiek niedostatecznie rozpoznane i niedoceniane zjawisko.
Po włączeniu do Królestwa Prus Gdańsk był miastem prowincjonal-
nym, z wolna poddającym się procesowi uprzemysłowienia5. Dopiero pod
koniec XIX w., wraz ze wzrostem znaczenia Gdańska jako ośrodka admini-
stracyjnego, również i tu nastała era przemysłu. Po długotrwałym kryzysie
1 Niniejszy artykuł powstał na podstawie materiałów zebranych do pracy magisterskiej
Urbanizacja Nowych Szkotów w Gdańsku w świetle idei Miasta-Ogrodu, napisanej pod kie-
runkiem prof. Małgorzaty Omilanowskiej w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego
i obronionej w 2011 r.
2 Pierwotnie Nowe Szkoty należały do majątku cystersów oliwskich, których młyny wodne
i pola uprawne dzierżawili gdańscy mieszczanie. Po likwidacji oliwskiego zakonu cystersów
w 1831 r. Nowe Szkoty przekazano na własność miastu. Pomimo włączenia Nowych Szko-
tów w 1877 r. do obszaru Gdańska aż do początku XX w. pozostawały wiejską osadą.
3 Do roku 1913 zurbanizowany został obszar obejmujący obecne ulice Modrzewskiego, Klo-
nowicza i Kochanowskiego, a przed rokiem 1918 objęto urbanizacją kolejne dwie ulice - obecną
ulicę Sochaczewską oraz Żywiecką.
4 Por. Ebenezer Howard, To-morrow: A Peaceful Path to Real Reform, London 1898; idem,
Garden Cities of To-Morrow, London 1902 (wydanie polskie: Miasta Ogrody Przyszłości, tłum.
Piotr Borman, Adam Czyżewski [w:] Adam Czyżewski, Trzewia Lewiatana. Miasta ogrody i na-
rodziny przedmieścia kulturalnego. Warszawa 2009, s. 143-222).
5 Por. Historia Gdańska, t. 4, cz. 2, 1920-1945, pod red. Edmunda Cieślaka, Sopot 1998,
s. 50-68.
163
Walka z kryzysem mieszkaniowym w Gdańsku
około 1900 r. Urbanizacja Nowych Szkotów
w Gdańsku w świetle idei Miasta-Ogrodu1
Nowe Szkoty były powstałą w XVII w. podgdańską osadą, położoną u ujścia
Potoku Królewskiego do Strzyży2. Obecnie nazwą Nowe Szkoty określane
jest osiedle w gdańskiej dzielnicy Dolny Wrzeszcz, usytuowane na północny
wschód od osady historycznej. Artykuł niniejszy dotyczy urbanizacji Nowych
Szkotów prowadzonej sukcesywnie od 1906 r.3, a w szczególności pierwsze-
go dziesięciolecia od podjęcia zabudowy osiedla. Przedsięwzięcie to, oparte
na współpracy państwowych i lokalnych władz z miejscowymi działaczami,
stanowiło bezprecedensową w Gdańsku inicjatywę na rzecz zwalczenia kry-
zysu mieszkaniowego, szczególnie dużego w dobie rozwoju przemysłu. Pomy-
słodawcy przedsięwzięcia chcieli traktować je jako przykładową realizację idei
Miasta-Ogrodu, popularnej wówczas w Europie koncepcji rozpowszechnio-
nej dzięki pracom Ebenezera Howarda4. Urbanizację Nowych Szkotów wraz
z zastosowaną wówczas wizją architektoniczną należy uznać za wyjątkowe,
aczkolwiek niedostatecznie rozpoznane i niedoceniane zjawisko.
Po włączeniu do Królestwa Prus Gdańsk był miastem prowincjonal-
nym, z wolna poddającym się procesowi uprzemysłowienia5. Dopiero pod
koniec XIX w., wraz ze wzrostem znaczenia Gdańska jako ośrodka admini-
stracyjnego, również i tu nastała era przemysłu. Po długotrwałym kryzysie
1 Niniejszy artykuł powstał na podstawie materiałów zebranych do pracy magisterskiej
Urbanizacja Nowych Szkotów w Gdańsku w świetle idei Miasta-Ogrodu, napisanej pod kie-
runkiem prof. Małgorzaty Omilanowskiej w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego
i obronionej w 2011 r.
2 Pierwotnie Nowe Szkoty należały do majątku cystersów oliwskich, których młyny wodne
i pola uprawne dzierżawili gdańscy mieszczanie. Po likwidacji oliwskiego zakonu cystersów
w 1831 r. Nowe Szkoty przekazano na własność miastu. Pomimo włączenia Nowych Szko-
tów w 1877 r. do obszaru Gdańska aż do początku XX w. pozostawały wiejską osadą.
3 Do roku 1913 zurbanizowany został obszar obejmujący obecne ulice Modrzewskiego, Klo-
nowicza i Kochanowskiego, a przed rokiem 1918 objęto urbanizacją kolejne dwie ulice - obecną
ulicę Sochaczewską oraz Żywiecką.
4 Por. Ebenezer Howard, To-morrow: A Peaceful Path to Real Reform, London 1898; idem,
Garden Cities of To-Morrow, London 1902 (wydanie polskie: Miasta Ogrody Przyszłości, tłum.
Piotr Borman, Adam Czyżewski [w:] Adam Czyżewski, Trzewia Lewiatana. Miasta ogrody i na-
rodziny przedmieścia kulturalnego. Warszawa 2009, s. 143-222).
5 Por. Historia Gdańska, t. 4, cz. 2, 1920-1945, pod red. Edmunda Cieślaka, Sopot 1998,
s. 50-68.
163