DOI Artikel:
Załęska-Kaczko, Jagoda: Walka z kryzysem mieszkaniowym w Gdańsku około 1900 r. Urbanizacja Nowych Szkotów w Gdańsku w świetle idei Miasta-Ogrodu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0170
Jagoda
Załęska-
-Kaczko
w ostatnich latach XIX w. odnotowano ożywienie gospodarcze i niespotykany
dotąd wzrost zatrudnienia. Funkcjonujące wówczas przedsiębiorstwa6 wywie-
rały znaczący wpływ na zmiany demograficzne, a więc i na panującą w mieś-
cie sytuację mieszkaniową. Warto zauważyć, że w ciągu drugiej połowy wieku
liczba mieszkańców Gdańska wzrosła ponad dwukrotnie, co należy tłumaczyć
nie tylko rozwojem przemysłu i ciągłym napływem ludności do miasta, lecz
również poprawą warunków higienicznych oraz wzrostem przyrostu natu-
ralnego7. Warunki lokalowe nie odpowiadały jednak wzrostowi zaludnienia.
Działalność budowlana była wówczas znikoma, na co wpływały pierścień for-
tyfikacji, ograniczający śródmieście, oraz spekulacja gruntami. Najważniej-
sze zakłady przemysłowe mieściły się pomiędzy historyczną częścią miasta
a położonym na północ od niej Nowym Portem.
Koszty zamieszkania w miejscach oddalonych od centrum były znacznie
niższe8, jednak robotnicy decydowali się na najem mieszkań głównie wewnątrz
fortyfikacji, w pobliżu miejsc pracy (zapewne wpływ na ich wybór miała rów-
nież ówczesna infrastruktura). Tanich lokali w dogodnej lokalizacji wciąż bra-
kowało9, a istniejące mieszkania oferowały bardzo niski standard i często były
przeludnione10. Ciągły wzrost zaludnienia prowadził do eskalacji problemu.
Sytuację próbowano łagodzić na wiele sposobów. Przystosowywano do celów
mieszkaniowych pomieszczenia gospodarcze, poddasza, oficyny, sutere-
ny i piwnice, a nawet barki i łodzie rybackie zakotwiczone w obrębie śród-
miejskiej strefy rzecznej11, działania te nie zaspokajały wszakże istniejących
potrzeb. Co więcej, panujące w tego rodzaju lokalach niekorzystne warunki
higieniczne, wpływały destrukcyjnie na zdrowie i morale ich mieszkańców,
jednak sytuacja robotników i niższej rangi urzędników wobec ówczesnych cen
czynszu mieszkalnego oraz gruntów nie pozwalała na zakup czy budowę włas-
nego lokum.
6 Por. ibidem, s. 69-74, 303-329.
7 Ocena wzrostu zaludnienia po roku 1850 wymaga uwzględnienia licznych przyłączeń
gruntów. Do roku 1914 miastu przybyło około 5 tys. hektarów (85% stanowiły grunty nabyte
po roku 1902) oraz ponad 21,5 tys. nowych mieszkańców, por. Walter Geisler, Die Grofistadt-
siedlung Danzig, Danzig 1918, s. 84.
8 Historia Gdańska, s. 438.
9 Uskarżano się na nadmierny popyt na tanie mieszkania, znacznie ograniczający możliwość
wyboru (Die Stadt Danzig. Ihre geschichtliche Entwickelung und ihre óffentlichen Einrichtungen,
Danzig 1904, s. 116).
10 Z badań statystycznych przeprowadzonych w Gdańsku na przełomie 1900 i 1901 r. wyni-
kało, że około 47% z niemal 30 tys. istniejących wówczas lokali mieszkalnych stanowiły miesz-
kania jednopokojowe (z kuchnią albo bez), a w prawie 3 tys. przeludnionych mieszkań miesz-
kało 20 tys. osób. 15% Gdańszczan zajmowało wspólnie jeden pokój z co najmniej pięcioma
innymi osobami (por. John Gibsone, Die Wohnungsnot in Danzig, „Gesundheit” 1901, R. XXVI,
nr 6, s. 57-63).
11 Historia Gdańska..., s. 435.
164
Załęska-
-Kaczko
w ostatnich latach XIX w. odnotowano ożywienie gospodarcze i niespotykany
dotąd wzrost zatrudnienia. Funkcjonujące wówczas przedsiębiorstwa6 wywie-
rały znaczący wpływ na zmiany demograficzne, a więc i na panującą w mieś-
cie sytuację mieszkaniową. Warto zauważyć, że w ciągu drugiej połowy wieku
liczba mieszkańców Gdańska wzrosła ponad dwukrotnie, co należy tłumaczyć
nie tylko rozwojem przemysłu i ciągłym napływem ludności do miasta, lecz
również poprawą warunków higienicznych oraz wzrostem przyrostu natu-
ralnego7. Warunki lokalowe nie odpowiadały jednak wzrostowi zaludnienia.
Działalność budowlana była wówczas znikoma, na co wpływały pierścień for-
tyfikacji, ograniczający śródmieście, oraz spekulacja gruntami. Najważniej-
sze zakłady przemysłowe mieściły się pomiędzy historyczną częścią miasta
a położonym na północ od niej Nowym Portem.
Koszty zamieszkania w miejscach oddalonych od centrum były znacznie
niższe8, jednak robotnicy decydowali się na najem mieszkań głównie wewnątrz
fortyfikacji, w pobliżu miejsc pracy (zapewne wpływ na ich wybór miała rów-
nież ówczesna infrastruktura). Tanich lokali w dogodnej lokalizacji wciąż bra-
kowało9, a istniejące mieszkania oferowały bardzo niski standard i często były
przeludnione10. Ciągły wzrost zaludnienia prowadził do eskalacji problemu.
Sytuację próbowano łagodzić na wiele sposobów. Przystosowywano do celów
mieszkaniowych pomieszczenia gospodarcze, poddasza, oficyny, sutere-
ny i piwnice, a nawet barki i łodzie rybackie zakotwiczone w obrębie śród-
miejskiej strefy rzecznej11, działania te nie zaspokajały wszakże istniejących
potrzeb. Co więcej, panujące w tego rodzaju lokalach niekorzystne warunki
higieniczne, wpływały destrukcyjnie na zdrowie i morale ich mieszkańców,
jednak sytuacja robotników i niższej rangi urzędników wobec ówczesnych cen
czynszu mieszkalnego oraz gruntów nie pozwalała na zakup czy budowę włas-
nego lokum.
6 Por. ibidem, s. 69-74, 303-329.
7 Ocena wzrostu zaludnienia po roku 1850 wymaga uwzględnienia licznych przyłączeń
gruntów. Do roku 1914 miastu przybyło około 5 tys. hektarów (85% stanowiły grunty nabyte
po roku 1902) oraz ponad 21,5 tys. nowych mieszkańców, por. Walter Geisler, Die Grofistadt-
siedlung Danzig, Danzig 1918, s. 84.
8 Historia Gdańska, s. 438.
9 Uskarżano się na nadmierny popyt na tanie mieszkania, znacznie ograniczający możliwość
wyboru (Die Stadt Danzig. Ihre geschichtliche Entwickelung und ihre óffentlichen Einrichtungen,
Danzig 1904, s. 116).
10 Z badań statystycznych przeprowadzonych w Gdańsku na przełomie 1900 i 1901 r. wyni-
kało, że około 47% z niemal 30 tys. istniejących wówczas lokali mieszkalnych stanowiły miesz-
kania jednopokojowe (z kuchnią albo bez), a w prawie 3 tys. przeludnionych mieszkań miesz-
kało 20 tys. osób. 15% Gdańszczan zajmowało wspólnie jeden pokój z co najmniej pięcioma
innymi osobami (por. John Gibsone, Die Wohnungsnot in Danzig, „Gesundheit” 1901, R. XXVI,
nr 6, s. 57-63).
11 Historia Gdańska..., s. 435.
164