DOI Artikel:
Staręga, Magdalena: Architekt gdański Ernst Schade
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0209
Magdalena Staręga
Architekt gdański Ernst Schade1
Temat gdańskiej architektury XIX oraz pierwszej połowy XX w. jest wciąż zagad-
nieniem w znacznej mierze nieopracowanym. Niniejsza publikacja ma na celu
wypełnić jedną z wielu luk w naszej wiedzy o gdańskiej architekturze przełomu
wieków, dotyczy mianowicie twórczości działającego wówczas Ernsta Schade -
go2. W dotychczasowych publikacjach jego nazwisko pojawiło się parokrotnie
w kontekście co znaczniejszych dla Gdańska budowli3. Wymienione zostało tak-
że kilkakrotnie w publikacji Danzig und seine Bauten z 1908 r., pracy stanowiącej
istotny punkt wyjścia do badań nad architekturą omawianego okresu4. Mimo
znaczącej roli, jaką odegrał Schade w historii gdańskiej architektury, jego twór-
czość nie doczekała się do tej pory żadnego opracowania.
Obecność Ernsta Schadego w Gdańsku przypadła na szczególny okres w his-
torii miasta. Wraz z wyodrębnieniem w 1878 r. samodzielnej prowincji zachod-
niopruskiej, której Gdańsk został stolicą, rozpoczął się okres wzrostu koniunktury
gospodarczej i ożywienia budowlanego, który uległ gwałtownemu przyspie-
szeniu w związku z rozbiórką miejskich obwałowań w połowie lat 90. XIX w.,
a co za tym idzie, z pozyskaniem rozległych terenów pod przyszłą zabudowę5.
Powstałe wówczas obiekty znacząco wpłynęły na kształt miejskiego krajobrazu,
tworząc nowoczesne oblicze Gdańska.
1 Artykuł jest skróconą wersją pracy magisterskiej Architekt gdański Ernst Schade (1865-
1929). Dorobek architektoniczny Ernsta Schadego w kontekście ówczesnego budownictwa niemie-
ckiego, napisanej pod kierunkiem prof. Małgorzaty Omilanowskiej i obronionej w Instytucie
Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego w 2011 r.
2 Dla pełniejszego zarysu dorobku Ernsta Schadego w pracy zawarłam także informacje
0 części realizacji powstałych poza terenem Gdańska.
3 Zob. m.in.: 200 lat teatru na Targu Węglowym w Gdańsku, red. Jan Ciechowicz, Gdańsk
2004, s. 52; Małgorzata Omilanowska, Problematyka identyfikacji narodowej i regionalnej na
przykładzie architektury Gdańska lat 1871-1914. Gdańska czy(li) niemiecka?, [w:J Mecenat arty-
styczny a oblicze miasta. Materiały LVI Ogólnopolskiej Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków
Sztuki, Kraków 2008, s. 177; Wiesław Gruszkowski, Rozwój przestrzenny Gdańska, [w:] Historia
Gdańska, t. 4, cz. 1, 1815-1920, red. Edmund Cieślak, Sopot 1998, s. 259-260. Krótkie hasło
imienne zawierające spis kilku realizacji znalazło się w publikacji Stanisława Łozy Architekci
1 budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 269.
4 Danzig und seine Bauten, Berlin 1908. Jak dotąd publikacja ta stanowi najpełniejsze omó-
wienie gdańskiej architektury końca XIX i początku XX w. Autorstwa Schadego są rozdziały
dotyczące architektury prywatnych banków, domów handlowych i hoteli. Łącznie w całej publi-
kacji można odnaleźć opisy siedmiu realizacji jego autorstwa.
5 Zob. Małgorzata Omilanowska, Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemiec-
kich w XIX wieku, „Biuletyn Historii Sztuki” 2010, R. 72, nr 3, s. 293-334.
203
Architekt gdański Ernst Schade1
Temat gdańskiej architektury XIX oraz pierwszej połowy XX w. jest wciąż zagad-
nieniem w znacznej mierze nieopracowanym. Niniejsza publikacja ma na celu
wypełnić jedną z wielu luk w naszej wiedzy o gdańskiej architekturze przełomu
wieków, dotyczy mianowicie twórczości działającego wówczas Ernsta Schade -
go2. W dotychczasowych publikacjach jego nazwisko pojawiło się parokrotnie
w kontekście co znaczniejszych dla Gdańska budowli3. Wymienione zostało tak-
że kilkakrotnie w publikacji Danzig und seine Bauten z 1908 r., pracy stanowiącej
istotny punkt wyjścia do badań nad architekturą omawianego okresu4. Mimo
znaczącej roli, jaką odegrał Schade w historii gdańskiej architektury, jego twór-
czość nie doczekała się do tej pory żadnego opracowania.
Obecność Ernsta Schadego w Gdańsku przypadła na szczególny okres w his-
torii miasta. Wraz z wyodrębnieniem w 1878 r. samodzielnej prowincji zachod-
niopruskiej, której Gdańsk został stolicą, rozpoczął się okres wzrostu koniunktury
gospodarczej i ożywienia budowlanego, który uległ gwałtownemu przyspie-
szeniu w związku z rozbiórką miejskich obwałowań w połowie lat 90. XIX w.,
a co za tym idzie, z pozyskaniem rozległych terenów pod przyszłą zabudowę5.
Powstałe wówczas obiekty znacząco wpłynęły na kształt miejskiego krajobrazu,
tworząc nowoczesne oblicze Gdańska.
1 Artykuł jest skróconą wersją pracy magisterskiej Architekt gdański Ernst Schade (1865-
1929). Dorobek architektoniczny Ernsta Schadego w kontekście ówczesnego budownictwa niemie-
ckiego, napisanej pod kierunkiem prof. Małgorzaty Omilanowskiej i obronionej w Instytucie
Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego w 2011 r.
2 Dla pełniejszego zarysu dorobku Ernsta Schadego w pracy zawarłam także informacje
0 części realizacji powstałych poza terenem Gdańska.
3 Zob. m.in.: 200 lat teatru na Targu Węglowym w Gdańsku, red. Jan Ciechowicz, Gdańsk
2004, s. 52; Małgorzata Omilanowska, Problematyka identyfikacji narodowej i regionalnej na
przykładzie architektury Gdańska lat 1871-1914. Gdańska czy(li) niemiecka?, [w:J Mecenat arty-
styczny a oblicze miasta. Materiały LVI Ogólnopolskiej Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków
Sztuki, Kraków 2008, s. 177; Wiesław Gruszkowski, Rozwój przestrzenny Gdańska, [w:] Historia
Gdańska, t. 4, cz. 1, 1815-1920, red. Edmund Cieślak, Sopot 1998, s. 259-260. Krótkie hasło
imienne zawierające spis kilku realizacji znalazło się w publikacji Stanisława Łozy Architekci
1 budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 269.
4 Danzig und seine Bauten, Berlin 1908. Jak dotąd publikacja ta stanowi najpełniejsze omó-
wienie gdańskiej architektury końca XIX i początku XX w. Autorstwa Schadego są rozdziały
dotyczące architektury prywatnych banków, domów handlowych i hoteli. Łącznie w całej publi-
kacji można odnaleźć opisy siedmiu realizacji jego autorstwa.
5 Zob. Małgorzata Omilanowska, Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemiec-
kich w XIX wieku, „Biuletyn Historii Sztuki” 2010, R. 72, nr 3, s. 293-334.
203