DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: Późnogotycka rzeźba monochromatyczna w Prusach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0073
Andrzej Woziński
Późnogotycka rzeźba monochromatyczna w Prusach
Wśród pół tysiąca zachowanych późnogotyckich rzeźb z lat 1450-1550 z tere-
nu dawnych Prus (wliczając w nie importy oraz prace wykonane na tym obsza-
rze dla zewnętrznych zleceniodawców), zachowało się kilka, które wyróżnia
specyficzna estetyka. Dzieła te w całości bądź w większej części utrzymane
są w jednobarwnej tonacji kolorystycznej. Szereg przesłanek skłania do przy-
puszczenia, że w takiej postaci oglądali je odbiorcy przed około 500 laty.
Wszystko wskazuje na to, że prace te stanowiły margines miejscowej produkcji
artystycznej, nie można jednak wykluczyć, że pierwotnie było ich więcej - być
może dalsze odkrycia w tym zakresie przyniosą przyszłe badania konserwa-
torskie. Dzieła te wydają się bardzo interesujące w świetle toczącej się od lat
w środowisku badaczy zachodnich, zwłaszcza niemieckich, dyskusji związa-
nej z późnogotycką rzeźbą monochromatyczną1. W polskiej literaturze przed-
miotu zagadnieniu temu nie poświęcono zbyt wiele uwagi, wyjątek stanowią
tutaj teksty Jakuba Kostowskiego2; o zjawisku tym wspominali ponadto Janusz
Kębłowski3 oraz Antoni Ziemba4. Również piszący te słowa zwrócił uwagę
na nie, wskazując-przykłady pruskie5. Obecny tekst stanowi rozwinięcie moich
1 W niniejszym tekście będę posługiwał się terminem ‘rzeźba monochromatyczna. Nie jest
on w pełni adekwatny do istoty analizowanego zjawiska, jednakże inne terminy, które pojawiały
się do tej pory w literaturze fachowej - o czym będzie mowa niżej - również nie oddają wszyst-
kich jego cech.
2 Jakub Kostowski, „Holzsichtigkeit” w niemieckiej rzeźbie ołtarzowej późnego średniowiecza jako
wyraz dążeń reformatorskich, [w:] Sztuka i dialog wyznań w XVI i XVII wieku. Materiały Sesji Sto-
warzyszenia Historyków Sztuki, Wrocław, listopad 1999, Warszawa 2000, s. 103-118; idem, „(...) mit
allemfleis schneiden und bereiten”, czyli słów parę o monochromatycznych ołtarzach ze Śląska i Czech
oraz ostatniej ich konserwacji, [w:] Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadom-
skiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, 1.1, Kraków 2007, s. 427-439.
3 Janusz Kębłowski, Tylmana Riemenschneidera dzieła wczesne (na marginesie wystawy w Wtirz-
burgu), „Biuletyn Historii Sztuki” 1983, R. 45, nr 2, s. 207-208.
4 Antoni Ziemba, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500, t. 1, Sztuka dworu burgundz-
kiego oraz miast niderlandzkich. Warszawa 2008, s. 390.
5 Andrzej Woziński, Późnogotycka rzeźba drewniana na Pomorzu Wschodnim, Poznań 1996
(dysertacja doktorska, Biblioteka Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickie-
wicza w Poznaniu, mps), s. 149, 401; idem, Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej
rzeźby gdańskiej, „Rocznik Historii Sztuki” 2002, t. 27, s. 65; idem, Late Gotic Sculptured Retables
in the Area between Danzig, Elbing, Kónigsberg and Thorn (1450-1530), [w:] Malerei und Skulp-
tur des spdten Mittelalters und der fruhen Neuzeit in Norddeutschland. Kunstlerischer Austausch
im Kulturraum zwischen Nordsee und Baltikum, hrgs. von Hartmut Krohm, Uwe Albrecht, Matth-
ias Weniger, Staatliche Museen zu Berlin Preufiischer Kulturbesitz, Herzog Anton Ulrich-Museum
Braunschweig, Berlin 2004, s. 211; idem, Wystrój rzeźbiarski gdańskiego Dworu Artusa na przełomie
średniowiecza i renesansu, [w:] Dwór Artusa w Gdańsku. Sztuka i sztuka konserwacji, red. Teresa
67
Późnogotycka rzeźba monochromatyczna w Prusach
Wśród pół tysiąca zachowanych późnogotyckich rzeźb z lat 1450-1550 z tere-
nu dawnych Prus (wliczając w nie importy oraz prace wykonane na tym obsza-
rze dla zewnętrznych zleceniodawców), zachowało się kilka, które wyróżnia
specyficzna estetyka. Dzieła te w całości bądź w większej części utrzymane
są w jednobarwnej tonacji kolorystycznej. Szereg przesłanek skłania do przy-
puszczenia, że w takiej postaci oglądali je odbiorcy przed około 500 laty.
Wszystko wskazuje na to, że prace te stanowiły margines miejscowej produkcji
artystycznej, nie można jednak wykluczyć, że pierwotnie było ich więcej - być
może dalsze odkrycia w tym zakresie przyniosą przyszłe badania konserwa-
torskie. Dzieła te wydają się bardzo interesujące w świetle toczącej się od lat
w środowisku badaczy zachodnich, zwłaszcza niemieckich, dyskusji związa-
nej z późnogotycką rzeźbą monochromatyczną1. W polskiej literaturze przed-
miotu zagadnieniu temu nie poświęcono zbyt wiele uwagi, wyjątek stanowią
tutaj teksty Jakuba Kostowskiego2; o zjawisku tym wspominali ponadto Janusz
Kębłowski3 oraz Antoni Ziemba4. Również piszący te słowa zwrócił uwagę
na nie, wskazując-przykłady pruskie5. Obecny tekst stanowi rozwinięcie moich
1 W niniejszym tekście będę posługiwał się terminem ‘rzeźba monochromatyczna. Nie jest
on w pełni adekwatny do istoty analizowanego zjawiska, jednakże inne terminy, które pojawiały
się do tej pory w literaturze fachowej - o czym będzie mowa niżej - również nie oddają wszyst-
kich jego cech.
2 Jakub Kostowski, „Holzsichtigkeit” w niemieckiej rzeźbie ołtarzowej późnego średniowiecza jako
wyraz dążeń reformatorskich, [w:] Sztuka i dialog wyznań w XVI i XVII wieku. Materiały Sesji Sto-
warzyszenia Historyków Sztuki, Wrocław, listopad 1999, Warszawa 2000, s. 103-118; idem, „(...) mit
allemfleis schneiden und bereiten”, czyli słów parę o monochromatycznych ołtarzach ze Śląska i Czech
oraz ostatniej ich konserwacji, [w:] Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadom-
skiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, 1.1, Kraków 2007, s. 427-439.
3 Janusz Kębłowski, Tylmana Riemenschneidera dzieła wczesne (na marginesie wystawy w Wtirz-
burgu), „Biuletyn Historii Sztuki” 1983, R. 45, nr 2, s. 207-208.
4 Antoni Ziemba, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500, t. 1, Sztuka dworu burgundz-
kiego oraz miast niderlandzkich. Warszawa 2008, s. 390.
5 Andrzej Woziński, Późnogotycka rzeźba drewniana na Pomorzu Wschodnim, Poznań 1996
(dysertacja doktorska, Biblioteka Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickie-
wicza w Poznaniu, mps), s. 149, 401; idem, Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej
rzeźby gdańskiej, „Rocznik Historii Sztuki” 2002, t. 27, s. 65; idem, Late Gotic Sculptured Retables
in the Area between Danzig, Elbing, Kónigsberg and Thorn (1450-1530), [w:] Malerei und Skulp-
tur des spdten Mittelalters und der fruhen Neuzeit in Norddeutschland. Kunstlerischer Austausch
im Kulturraum zwischen Nordsee und Baltikum, hrgs. von Hartmut Krohm, Uwe Albrecht, Matth-
ias Weniger, Staatliche Museen zu Berlin Preufiischer Kulturbesitz, Herzog Anton Ulrich-Museum
Braunschweig, Berlin 2004, s. 211; idem, Wystrój rzeźbiarski gdańskiego Dworu Artusa na przełomie
średniowiecza i renesansu, [w:] Dwór Artusa w Gdańsku. Sztuka i sztuka konserwacji, red. Teresa
67