DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: Późnogotycka rzeźba monochromatyczna w Prusach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0074
Andrzej wcześniejszych spostrzeżeń; oprócz prezentacji pruskich dzieł na tle fenomenu,
Woziński zajmę się znaczeniem tej estetyki w niektórych tutejszych pracach.
Kiedy i gdzie pojawiły się pierwsze rzeźby monochromatyczne, nie usta-
lono do tej pory. Wiadomo, że figury takie znajdowały się w katedrach nie-
mieckich (rzeźby z około 1300 r. w chórze katedry w Kolonii), w Burgundii
(portal książęcy z łat 1384-1393 Jeana de Marvilla i Clausa Slutera w kościele
w kartuzji Champmol w Dijon), w Niderlandach (wzmianki z 1454 r.), w Cze-
chach (Maria z Dzieciątkiem z około 1420-1440 w kościele Panny Marii
pfed Tynem w Pradze)6. W drugiej połowie XV w. na terenach niemiecko-
języcznych powstały pierwsze monumentalne monochromatyczne nastawy
ołtarzowe. Wolfgang Deutsch7 oraz Walter Paatz8 sądzili, że modelem dla
późniejszych monochromatycznych retabulów mogła być niezachowana
nastawa z lat 1465-1466 Mikołaja Gerhaerta z Lejdy z katedry w Konstan-
cji, pogląd ten budzi jednak wątpliwości9. Gerhard Weiland, analizując kon-
trakt na niezachowane retabulum, które około 1474 r. dla katedry w Ulm
wyrzeźbił Jórg Syrlin Starszy, doszedł do wniosku, że mogło być to dzieło
niepolichromowane. Wskazywać na to może niezwykle dokładna jak na tego
typu dokumenty specyfikacja gatunków drewna, które miały być użyte
do wykonania różnych części tej nastawy10. Prawdopodobnie najstarszymi
zachowanymi dziełami monochromatycznymi są retabulum ołtarza głów-
nego z 1483 r. w kościele św. Marcina w Lorch nad Renem11 oraz retabulum
Grzybkowska i Jolanta Talbierska, Warszawa 2004, s. 78-79; idem, Multiplicity and Unity. The
Faces of Sculpture in Prussia between ca. 1450 and 1530, „Acta Historiae Artium Balticae” 2005,
nr 1, s. 72; idem, Dzieła Mistrza Pawła i jego warsztatu w Prusach Krzyżackich [w druku],
6 Zob. Ziemba, Sztuka Burgundii..., s. 390 (tutaj również inne przykłady i omawiająca je lite-
ratura); Kostowski, „(...) mit allemfleis..., s. 434-435 (tutaj literatura dotycząca praskiej rzeźby).
7 Wolfgang Deutsch, Die Konstanzer Biłdschnitzer der Spatgotik und ihr Verhaltnis zu Nicłaus
Gerhaert, „Schriften des Vereins fur Geschichte des Bodensee und seiner Umgebung” 1963, 81,
s. 11-129.
8 Walter Paatz, Siiddeutsche Schnitzaltare der Spatgotik. Die Meisterwerke wahrend ihrer Ent-
fałtung zur Hochblute (1465-1500), Heidelberg 1963, s. 18-21, 73-75.
9 Ostatnio zob. Hartmut Krohm, The Sources of Riemenschneiders Art, [w:] Tilman Riemen-
schneider. Master Sculptor ofthe Late Middłe Ages, National Gallery of Art, Washington, 3 Octo-
ber 1999-9 January 2000; The Metropolitan Museum of Art, New York, 7 February-14 May
2000, ed. Julien Chapuis with contributions by Michael Baxandall..., Washington 1999, s. 64;
Stefan Roller, Nicłaus Gerhaert. Neue Impulsefur die spdtgotische Skulptur, [w:] Nicłaus Gerhaert.
Der Bildhauer des spaten Mittelalters, hrsg. von Stefan Roller. Liebieghaus Skulpturensammlung,
Frankfurt am Main 27 Oktober 2011 bis 4 Marz 2012; Musee de l’Oeuvre Notre-Dame, Strass-
burg 30 Marz bis 8 Juli 2012, Petersberg 2011, s. 45; idem, Nicłaus Gerhaert und seine Bedeutung
fur die Bildhauerkunst Mitteleuropas, [w:] Nicłaus Gerhaert..., s. 116.
10 Gerhard Weiland, Der wiedergefundene Vertrag Jórg Syrłins des Ałteren iiber das Hochał-
tarretabel des Ułmer Munster. Zum Erscheinungsbild des fruhesten hołzsichtigen Retabełs, „Zeit-
schrift fur Kunstgeschichte” 1996, Bd. 59, s. 437-460.
11 Eike Oellermann, Der Hochałtar in St. Martin zu Lorch am Rhein, [w:] Fługelałtare des
spaten Mittelalters, Staatliche Museen zu Berlin Preufiischer Kulturbesitz, Skulpturensammlung,
hrsg. von Hartmut Krohm, Eike Oellermann, Berlin 1992, s. 9-22.
68
Woziński zajmę się znaczeniem tej estetyki w niektórych tutejszych pracach.
Kiedy i gdzie pojawiły się pierwsze rzeźby monochromatyczne, nie usta-
lono do tej pory. Wiadomo, że figury takie znajdowały się w katedrach nie-
mieckich (rzeźby z około 1300 r. w chórze katedry w Kolonii), w Burgundii
(portal książęcy z łat 1384-1393 Jeana de Marvilla i Clausa Slutera w kościele
w kartuzji Champmol w Dijon), w Niderlandach (wzmianki z 1454 r.), w Cze-
chach (Maria z Dzieciątkiem z około 1420-1440 w kościele Panny Marii
pfed Tynem w Pradze)6. W drugiej połowie XV w. na terenach niemiecko-
języcznych powstały pierwsze monumentalne monochromatyczne nastawy
ołtarzowe. Wolfgang Deutsch7 oraz Walter Paatz8 sądzili, że modelem dla
późniejszych monochromatycznych retabulów mogła być niezachowana
nastawa z lat 1465-1466 Mikołaja Gerhaerta z Lejdy z katedry w Konstan-
cji, pogląd ten budzi jednak wątpliwości9. Gerhard Weiland, analizując kon-
trakt na niezachowane retabulum, które około 1474 r. dla katedry w Ulm
wyrzeźbił Jórg Syrlin Starszy, doszedł do wniosku, że mogło być to dzieło
niepolichromowane. Wskazywać na to może niezwykle dokładna jak na tego
typu dokumenty specyfikacja gatunków drewna, które miały być użyte
do wykonania różnych części tej nastawy10. Prawdopodobnie najstarszymi
zachowanymi dziełami monochromatycznymi są retabulum ołtarza głów-
nego z 1483 r. w kościele św. Marcina w Lorch nad Renem11 oraz retabulum
Grzybkowska i Jolanta Talbierska, Warszawa 2004, s. 78-79; idem, Multiplicity and Unity. The
Faces of Sculpture in Prussia between ca. 1450 and 1530, „Acta Historiae Artium Balticae” 2005,
nr 1, s. 72; idem, Dzieła Mistrza Pawła i jego warsztatu w Prusach Krzyżackich [w druku],
6 Zob. Ziemba, Sztuka Burgundii..., s. 390 (tutaj również inne przykłady i omawiająca je lite-
ratura); Kostowski, „(...) mit allemfleis..., s. 434-435 (tutaj literatura dotycząca praskiej rzeźby).
7 Wolfgang Deutsch, Die Konstanzer Biłdschnitzer der Spatgotik und ihr Verhaltnis zu Nicłaus
Gerhaert, „Schriften des Vereins fur Geschichte des Bodensee und seiner Umgebung” 1963, 81,
s. 11-129.
8 Walter Paatz, Siiddeutsche Schnitzaltare der Spatgotik. Die Meisterwerke wahrend ihrer Ent-
fałtung zur Hochblute (1465-1500), Heidelberg 1963, s. 18-21, 73-75.
9 Ostatnio zob. Hartmut Krohm, The Sources of Riemenschneiders Art, [w:] Tilman Riemen-
schneider. Master Sculptor ofthe Late Middłe Ages, National Gallery of Art, Washington, 3 Octo-
ber 1999-9 January 2000; The Metropolitan Museum of Art, New York, 7 February-14 May
2000, ed. Julien Chapuis with contributions by Michael Baxandall..., Washington 1999, s. 64;
Stefan Roller, Nicłaus Gerhaert. Neue Impulsefur die spdtgotische Skulptur, [w:] Nicłaus Gerhaert.
Der Bildhauer des spaten Mittelalters, hrsg. von Stefan Roller. Liebieghaus Skulpturensammlung,
Frankfurt am Main 27 Oktober 2011 bis 4 Marz 2012; Musee de l’Oeuvre Notre-Dame, Strass-
burg 30 Marz bis 8 Juli 2012, Petersberg 2011, s. 45; idem, Nicłaus Gerhaert und seine Bedeutung
fur die Bildhauerkunst Mitteleuropas, [w:] Nicłaus Gerhaert..., s. 116.
10 Gerhard Weiland, Der wiedergefundene Vertrag Jórg Syrłins des Ałteren iiber das Hochał-
tarretabel des Ułmer Munster. Zum Erscheinungsbild des fruhesten hołzsichtigen Retabełs, „Zeit-
schrift fur Kunstgeschichte” 1996, Bd. 59, s. 437-460.
11 Eike Oellermann, Der Hochałtar in St. Martin zu Lorch am Rhein, [w:] Fługelałtare des
spaten Mittelalters, Staatliche Museen zu Berlin Preufiischer Kulturbesitz, Skulpturensammlung,
hrsg. von Hartmut Krohm, Eike Oellermann, Berlin 1992, s. 9-22.
68