DOI article:
Woziński, Andrzej: Późnogotycka rzeźba monochromatyczna w Prusach
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0093
Z tymi szczegółami kontrastują duże, gładkie płaszczyzny bez żadnej artykulacji
rzeźbiarskiej. Figury i reliefy wykonane są z drewna lipowego, którego jasnożół-
ty kolor i jednorodna struktura bez wyraźnych usłojeń widoczne są na odwro-
ciach w nawiertach o dużej średnicy, służących zapewne do mocowań, lecz nie
wiadomo czy pierwotnych. Rzeźby pokrywa ciemnobrązowa glazura, jedyne
partie polichromowane to twarz króla Kacpra, który ma czarną cerę, pod-
barwione czerwienią usta, czarne źrenice, brązowe tęczówki i żółtawe biał-
ka oczu (il. 14), ponadto na gałkach ocznych niektórych postaci zachowa-
ły się ślady po namalowanych czarną farbą źrenicach i tęczówkach (il. 15).
Na powierzchni rzeźb nie ma innych oznak obecności zaprawy czy warstw
farby. Przypuszczam, że relikty nastawy z Pokłonem Trzech Króli należą
do bardzo nielicznych w Prusach rzeźb, które zachowały pierwotną struk-
turę techniczną i estetyczną78. Gdyby założyć, że rzeźby pokrywała trady-
cyjna polichromia z warstwami zaprawy, farby i ewentualnie pozłoty, wiele
szczegółów wydobytych z drewna przez rzeźbiarza straciłoby na wyrazisto-
ści. Osobne zagadnienie stanowi pierwotne ustawienie figur w szafie nasta-
wy, które można by spróbować hipotetycznie odtworzyć m.in. na podstawie
niejednolitego ukształtowania odwroci figur, a także problem brakujących
elementów programu ikonograficznego uroczystego otwarcia. Kwestią
spekulacji pozostanie charakter rewersów skrzydeł, bowiem wiele nastaw
monochromatycznych, jak już wspominaliśmy, nie miało żadnej dekoracji
tej partii, ani rzeźbiarskiej, ani malarskiej.
W 1981 r. z prywatnej kolekcji do zbiorów Lietuvos Dailes Muziejus w Wil-
nie trafiła rzeźba przedstawiająca św. Marcina na koniu dzielącego się szatą
z żebrakiem (il. 16). W latach 1982-1985 była konserwowana, po czym znalazła
się w stałej ekspozycji. Pojawiła się w ostatnim czasie w litewskich publikacjach
naukowych, w których określono ją jako pracę nieznanego niemieckiego artysty
z pierwszej ćwierci XVI w.79 Alfonsas Śiaulys, autor dokumentacji konserwator-
skiej rzeźby, podał w niej, że według opinii litewskich i niemieckich specjali-
stów rzeźba może być dziełem szkoły bawarskiej z lat około 1615-1620 (siei)80.
Rzeźbę tę zidentyfikowałem jako zaginione po 1944 r. dzieło pochodzące
z kościoła ewangelickiego w Laptawie (niem. Laptau, obecnie Muromskoje,
78 Nie ma jednak pewności, czy glazura z czasem nie pociemniała, tak jak np. w tzw. Ołta-
rzu Bamberskim Stosza, zob. na ten temat: Georg Habenicht, Anmerkungen zum ungefaften
Zustand des sogenannten Bamberger Altars, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte” 1997, Bd. 60,
H. 4, s. 502; idem, Die ungefaften Altarwerke..., s. 22; Kahsnitz, Die Grofien Schnitzaltdre...,
s. 410.
79 Lietuvos sakraline daile XI-XX a.pradżia. Lietivos tukstantmecio programos ir Jubiliejinią
2000 mety parodos „Krikścionybe Lietuvos mene” katalogas, t. 1, Tapyba, skulptura, grafika: XIV-
XX a. pradżia, ed. Dalia Tarandaite, Lietuvos Dailes Muziejus, Vilnius 2003, kat. I. 61; Marija
Matuśakaite, Lietuvos skulptura iki XVII a. ridurio, Vilnius 2007, s. 75, il. 71-72.
80 Pani Danutę Mukiene z Lietuvos Dailes Muziejus w Wilnie uprzejmie dziękuję za udo-
stępnienie dokumentacji oraz zdjęć rzeźby.
Późnogotycka
rzeźba mono-
chromatyczna
w Prusach
87
rzeźbiarskiej. Figury i reliefy wykonane są z drewna lipowego, którego jasnożół-
ty kolor i jednorodna struktura bez wyraźnych usłojeń widoczne są na odwro-
ciach w nawiertach o dużej średnicy, służących zapewne do mocowań, lecz nie
wiadomo czy pierwotnych. Rzeźby pokrywa ciemnobrązowa glazura, jedyne
partie polichromowane to twarz króla Kacpra, który ma czarną cerę, pod-
barwione czerwienią usta, czarne źrenice, brązowe tęczówki i żółtawe biał-
ka oczu (il. 14), ponadto na gałkach ocznych niektórych postaci zachowa-
ły się ślady po namalowanych czarną farbą źrenicach i tęczówkach (il. 15).
Na powierzchni rzeźb nie ma innych oznak obecności zaprawy czy warstw
farby. Przypuszczam, że relikty nastawy z Pokłonem Trzech Króli należą
do bardzo nielicznych w Prusach rzeźb, które zachowały pierwotną struk-
turę techniczną i estetyczną78. Gdyby założyć, że rzeźby pokrywała trady-
cyjna polichromia z warstwami zaprawy, farby i ewentualnie pozłoty, wiele
szczegółów wydobytych z drewna przez rzeźbiarza straciłoby na wyrazisto-
ści. Osobne zagadnienie stanowi pierwotne ustawienie figur w szafie nasta-
wy, które można by spróbować hipotetycznie odtworzyć m.in. na podstawie
niejednolitego ukształtowania odwroci figur, a także problem brakujących
elementów programu ikonograficznego uroczystego otwarcia. Kwestią
spekulacji pozostanie charakter rewersów skrzydeł, bowiem wiele nastaw
monochromatycznych, jak już wspominaliśmy, nie miało żadnej dekoracji
tej partii, ani rzeźbiarskiej, ani malarskiej.
W 1981 r. z prywatnej kolekcji do zbiorów Lietuvos Dailes Muziejus w Wil-
nie trafiła rzeźba przedstawiająca św. Marcina na koniu dzielącego się szatą
z żebrakiem (il. 16). W latach 1982-1985 była konserwowana, po czym znalazła
się w stałej ekspozycji. Pojawiła się w ostatnim czasie w litewskich publikacjach
naukowych, w których określono ją jako pracę nieznanego niemieckiego artysty
z pierwszej ćwierci XVI w.79 Alfonsas Śiaulys, autor dokumentacji konserwator-
skiej rzeźby, podał w niej, że według opinii litewskich i niemieckich specjali-
stów rzeźba może być dziełem szkoły bawarskiej z lat około 1615-1620 (siei)80.
Rzeźbę tę zidentyfikowałem jako zaginione po 1944 r. dzieło pochodzące
z kościoła ewangelickiego w Laptawie (niem. Laptau, obecnie Muromskoje,
78 Nie ma jednak pewności, czy glazura z czasem nie pociemniała, tak jak np. w tzw. Ołta-
rzu Bamberskim Stosza, zob. na ten temat: Georg Habenicht, Anmerkungen zum ungefaften
Zustand des sogenannten Bamberger Altars, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte” 1997, Bd. 60,
H. 4, s. 502; idem, Die ungefaften Altarwerke..., s. 22; Kahsnitz, Die Grofien Schnitzaltdre...,
s. 410.
79 Lietuvos sakraline daile XI-XX a.pradżia. Lietivos tukstantmecio programos ir Jubiliejinią
2000 mety parodos „Krikścionybe Lietuvos mene” katalogas, t. 1, Tapyba, skulptura, grafika: XIV-
XX a. pradżia, ed. Dalia Tarandaite, Lietuvos Dailes Muziejus, Vilnius 2003, kat. I. 61; Marija
Matuśakaite, Lietuvos skulptura iki XVII a. ridurio, Vilnius 2007, s. 75, il. 71-72.
80 Pani Danutę Mukiene z Lietuvos Dailes Muziejus w Wilnie uprzejmie dziękuję za udo-
stępnienie dokumentacji oraz zdjęć rzeźby.
Późnogotycka
rzeźba mono-
chromatyczna
w Prusach
87