DOI article:
Kriegseisen, Jacek: Addenda do katalogu wystawy Materia światła i ciała. Alabaster w rzeźbie niderlandzkiej XVI i XVII w.
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0366
Jacek Zabytek gdański przedstawia właśnie wodza triumfującego nad pokonanym
Kńegseisen wrogiem, a jego heroizacji i podkreśleniu mądrości służy umieszczenie podpano-
pliami głowy Meduzy, częstej na zbrojach i tarczach. Właśnie tak została przed-
stawiona na paradnej tarczy cesarza Karola V wykonanej w 1541 r. w Mediolanie
przez Filippa Negrolego (zbiory Armeria Real w Madrycie)70. Takie ukazanie
władców było popularne w licznych malarskich lub graficznych apoteozach.
Za przykład może służyć Apoteoza Jana Kazimierza sztychowana przez Wille-
ma Hondiusa według rysunku Adolfa Boya z 1649 r.71 W wypadku gdańskiego
dzieła snycerskiego nie można doszukiwać się jednak przedstawienia konkretnej
osoby, widzieć w nim można jedynie alegorię męstwa. Jej autor nie wzorował się
bezpośrednio na żadnej z już wymienionych monumentalnych rzeźb, a skorzy-
stał ze wzoru graficznego, który odwołuje się do wskazanej stylistyki.
Odnaleziona grafika nie pozostawia wątpliwości co do źródła inspiracji.
Jest nią plansza z wydanego w 1659 r. przez Jeana Lepautrea zbioru rycin
ornamentalnych zatytułowanego Montants de trophees darmes a lantiąue72
(ii. 22). W stosunku do graficznego oryginału rzeźba została uzupełniona
0 ptaka (kogut lub orzeł) stojącego z prawej strony, u stóp siedzącej postaci.
Ten fragment rzeźby jest niestety znacznie uszkodzony. W zależności od inter-
pretacji męskiej postaci ptaka możemy uznać za koguta (atrybut Marsa) lub
orła (atrybut Jowisza). Inwencją gdańskiego rzeźbiarza jest również dodanie
z prawej stronypaludamentum trzeciego, naburmuszonego putta ze złożonymi
rękami, wyrastającego z akantowego kwiatu. Pierwsza zmiana wzoru graficz-
nego była spowodowana zapewne chęcią skonkretyzowania przedstawienia
1 dopasowania go do założonego programu ikonograficznego, druga z kolei
była konieczna dla uzupełnienia stosunkowo wąskiej, wydłużonej kompozycji,
nie dość szerokiej dla wypełnienia ościeża.
Dzieło pokazane na wystawie jest niezwykle interesującym przykła-
dem recepcji wzorców klasycyzującej sztuki francuskiej. Interesującym tym
bardziej, że w badaniach nad sztuką gdańską, pomijając oczywiste wpły-
wy niderlandzkie, dotychczas w przeważającym stopniu skupiano się nad
impulsami sztuki włoskiej, co dla XVI w. jest w dużym stopniu uzasad-
nione, ale dla XVII i początków XVIII w. nie wydaje się już tak oczywiste.
70 Magdalena Piwocka, Jeszcze o kamei z portretem królowej Bony w zbiorach Tlte Metropo-
litan Museum of Art, [w:] Całe srebro Rzeczypospolitej Panu Michałowi Gradowskiemu ofiaro-
wane, red. Jacek Kriegseisen, Warszawa 2012, s. 94; zob. Resplendence ofthe Spanish Monarchy.
Renaissance Tapestries and Armorfrom the Patrimonio Nacional (kat. wyst.) The Metropolitan
Museum of Art, red. Antonio Dominguez Ortiz, Concha Herrero Carretero, Jose A. Godoy,
New York 1991, s. 149-151, poz. 23 (oprać. Jose A. Godoy).
71 Rycina była wielokrotnie reprodukowana, zob. Gdańsk dla Rzeczypospolitej w służbie
Króla i Kościoła (kat. wyst.) Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, red. Jolanta Talbierska,
Gdańsk 2004, s. 180-181, kat. 1.86. (oprać. Jolanta Talbierska); por. Jolanta Talbierska, Grafika
XVII wieku w Polsce. Funkcje, ośrodki, artyści, dzieła, Warszawa 2011, s. 132.
72 Montants de trophees darmes a lantiąue, dessines et graves par Iean Le Pautre, wyd. Pierre
Mariette, Paryż 1659.
Kńegseisen wrogiem, a jego heroizacji i podkreśleniu mądrości służy umieszczenie podpano-
pliami głowy Meduzy, częstej na zbrojach i tarczach. Właśnie tak została przed-
stawiona na paradnej tarczy cesarza Karola V wykonanej w 1541 r. w Mediolanie
przez Filippa Negrolego (zbiory Armeria Real w Madrycie)70. Takie ukazanie
władców było popularne w licznych malarskich lub graficznych apoteozach.
Za przykład może służyć Apoteoza Jana Kazimierza sztychowana przez Wille-
ma Hondiusa według rysunku Adolfa Boya z 1649 r.71 W wypadku gdańskiego
dzieła snycerskiego nie można doszukiwać się jednak przedstawienia konkretnej
osoby, widzieć w nim można jedynie alegorię męstwa. Jej autor nie wzorował się
bezpośrednio na żadnej z już wymienionych monumentalnych rzeźb, a skorzy-
stał ze wzoru graficznego, który odwołuje się do wskazanej stylistyki.
Odnaleziona grafika nie pozostawia wątpliwości co do źródła inspiracji.
Jest nią plansza z wydanego w 1659 r. przez Jeana Lepautrea zbioru rycin
ornamentalnych zatytułowanego Montants de trophees darmes a lantiąue72
(ii. 22). W stosunku do graficznego oryginału rzeźba została uzupełniona
0 ptaka (kogut lub orzeł) stojącego z prawej strony, u stóp siedzącej postaci.
Ten fragment rzeźby jest niestety znacznie uszkodzony. W zależności od inter-
pretacji męskiej postaci ptaka możemy uznać za koguta (atrybut Marsa) lub
orła (atrybut Jowisza). Inwencją gdańskiego rzeźbiarza jest również dodanie
z prawej stronypaludamentum trzeciego, naburmuszonego putta ze złożonymi
rękami, wyrastającego z akantowego kwiatu. Pierwsza zmiana wzoru graficz-
nego była spowodowana zapewne chęcią skonkretyzowania przedstawienia
1 dopasowania go do założonego programu ikonograficznego, druga z kolei
była konieczna dla uzupełnienia stosunkowo wąskiej, wydłużonej kompozycji,
nie dość szerokiej dla wypełnienia ościeża.
Dzieło pokazane na wystawie jest niezwykle interesującym przykła-
dem recepcji wzorców klasycyzującej sztuki francuskiej. Interesującym tym
bardziej, że w badaniach nad sztuką gdańską, pomijając oczywiste wpły-
wy niderlandzkie, dotychczas w przeważającym stopniu skupiano się nad
impulsami sztuki włoskiej, co dla XVI w. jest w dużym stopniu uzasad-
nione, ale dla XVII i początków XVIII w. nie wydaje się już tak oczywiste.
70 Magdalena Piwocka, Jeszcze o kamei z portretem królowej Bony w zbiorach Tlte Metropo-
litan Museum of Art, [w:] Całe srebro Rzeczypospolitej Panu Michałowi Gradowskiemu ofiaro-
wane, red. Jacek Kriegseisen, Warszawa 2012, s. 94; zob. Resplendence ofthe Spanish Monarchy.
Renaissance Tapestries and Armorfrom the Patrimonio Nacional (kat. wyst.) The Metropolitan
Museum of Art, red. Antonio Dominguez Ortiz, Concha Herrero Carretero, Jose A. Godoy,
New York 1991, s. 149-151, poz. 23 (oprać. Jose A. Godoy).
71 Rycina była wielokrotnie reprodukowana, zob. Gdańsk dla Rzeczypospolitej w służbie
Króla i Kościoła (kat. wyst.) Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, red. Jolanta Talbierska,
Gdańsk 2004, s. 180-181, kat. 1.86. (oprać. Jolanta Talbierska); por. Jolanta Talbierska, Grafika
XVII wieku w Polsce. Funkcje, ośrodki, artyści, dzieła, Warszawa 2011, s. 132.
72 Montants de trophees darmes a lantiąue, dessines et graves par Iean Le Pautre, wyd. Pierre
Mariette, Paryż 1659.