DOI article:
Mielnik, Magdalena: Przedstawienia cnót kobiecych w sztuce gdańskiej na tle piśmiennictwa kaznodziejskiego i literatury moralistycznej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0029
(już po śmierci duchownego) książce, stanowiącej kompendium wiedzy przy-
datnej do formułowania kazań, znajdziemy esencję ówcześnie głoszonych
poglądów. Ułożone zgodnie z kolejnością alfabetyczną terminy opatrzono
odniesieniami do Biblii, literatury antycznej, pism moralistów świeckich i teo-
logów. W haśle Mulieru, oprócz nawiązań do Starego i Nowego Testamentu,
do poglądów św. Izydora z Sewilli, św. Augustyna, Jana Chryzostoma, Gallena,
Arystotelesa, Pliniusza Starszego, Katona, Liwiusza, Erazma z Rotterdamu
(Adagia) oraz Lutra, przywoływano autora jednego z najpopularniejszych
poradników dla kobiet - Juana Luisa Vives’a (zlatynizowana wersja nazwiska:
Ioannes Lodovico Vives). Ten pochodzący z Hiszpanii humanista tworzył
w Anglii, a następnie w Brugii. Jego traktat De Institutione Feminae Chri-
stianae12, dedykowany królowej angielskiej Katarzynie Aragońskiej, wydany
w 1524 r. (poprawiony i rozszerzony w 1528 r.), stanowił źródło edukacji dla
kobiet w większości krajów protestanckich. Każdemu ze stanów - pannie,
mężatce, wdowie - poświęcono w utworze osobną część. Dzieło miało być, jak
podkreślał autor, przede wszystkim skarbnicą praktycznych porad13. W Gdań-
sku było z pewnością znane i czytane. W Bibliotece Senatu Gdańskiego znajdo-
wało się kilka wydań wszystkich dzieł uczonego, a egzemplarz De Institutione
Feminae Christianae wymieniany jest w spisach kilku księgozbiorów prywat-
nych, na przykład w księgozbiorze Reinholda Curicke14. Botsack w swoim
dziele również wielokrotnie powoływał się na traktat Vives’a.
Hasło Mulier podzielone zostało na kilkanaście części. Pierwsza wyjaśnia
etymologię słowa kobieta. Botsack przytacza za św. Izydorem z Sewilli źródło-
słów z łaciny, greki i hebrajskiego. Są to określenia odnoszące się do rodzenia
dzieci, zaś niemieckie/raw oznacza żonę. Mimo że, jak podkreśla Botsack,
pochodzenie słów w tych językach jest różne (co powoduje trudności w ich
odczytaniu), z przytoczonych przez niego przykładów wynika, że rola kobiety
określona jest już w samej nazwie. W dalszej części następuje opis stworze-
nia niewiasty i grzechu pierworodnego. Rozważana jest także kwestia, czy
kobieta może być obdarzona łaską Bożą (autor podaje jako przykład postaci
świętych).
1699; http://reader.digitale-sammlungen.de/de/fsl/object/display/bsbl 1054013_00005.html [dostęp:
4.04.2016],
11 Botsack, Moralia Gedanensia..., s. 662-668.
12 Joannes Lodovico Vives, De Institutione Feminae Christianae, liber primus, Lejda 1996.
13 Podobną wymowę miał jeden z pierwszych traktatów poświęconych tej samej tema-
tyce - cieszący się równie dużą popularnością De re uxoria, napisany przez Francesco de Barbaro
w 1416 r. dla Lorenza de Medici z okazji jego małżeństwa z Ginewrą Cavalcanti, zob. Francesco
Barbaro, On wifely duties [w:] The Early Republic: Italian Humanists on Government and Society,
ed. Benjamin G. Kohl, Ronald G. Witt, Elisabeth B. Welles, Manchester 1978, s. 181.
14 Wydane w Hannoverze w 1614 r., zob. Catalogus selectissimorum rarissimorumq[ue]
librorum, instructissimce bibliothecce consultissimce viri dn. Reinholdi Curicke, Reip. Gedanensium
secretarii meritissimi. Biblioteka Królewska w Kopenhadze, sygn. 79 II, 127, http://www.kb.dk/
books/aesaml/2011/sep/00005/ [dostęp: 4.04.2016],
Przedstawienia
cnót
kobiecych...
23
datnej do formułowania kazań, znajdziemy esencję ówcześnie głoszonych
poglądów. Ułożone zgodnie z kolejnością alfabetyczną terminy opatrzono
odniesieniami do Biblii, literatury antycznej, pism moralistów świeckich i teo-
logów. W haśle Mulieru, oprócz nawiązań do Starego i Nowego Testamentu,
do poglądów św. Izydora z Sewilli, św. Augustyna, Jana Chryzostoma, Gallena,
Arystotelesa, Pliniusza Starszego, Katona, Liwiusza, Erazma z Rotterdamu
(Adagia) oraz Lutra, przywoływano autora jednego z najpopularniejszych
poradników dla kobiet - Juana Luisa Vives’a (zlatynizowana wersja nazwiska:
Ioannes Lodovico Vives). Ten pochodzący z Hiszpanii humanista tworzył
w Anglii, a następnie w Brugii. Jego traktat De Institutione Feminae Chri-
stianae12, dedykowany królowej angielskiej Katarzynie Aragońskiej, wydany
w 1524 r. (poprawiony i rozszerzony w 1528 r.), stanowił źródło edukacji dla
kobiet w większości krajów protestanckich. Każdemu ze stanów - pannie,
mężatce, wdowie - poświęcono w utworze osobną część. Dzieło miało być, jak
podkreślał autor, przede wszystkim skarbnicą praktycznych porad13. W Gdań-
sku było z pewnością znane i czytane. W Bibliotece Senatu Gdańskiego znajdo-
wało się kilka wydań wszystkich dzieł uczonego, a egzemplarz De Institutione
Feminae Christianae wymieniany jest w spisach kilku księgozbiorów prywat-
nych, na przykład w księgozbiorze Reinholda Curicke14. Botsack w swoim
dziele również wielokrotnie powoływał się na traktat Vives’a.
Hasło Mulier podzielone zostało na kilkanaście części. Pierwsza wyjaśnia
etymologię słowa kobieta. Botsack przytacza za św. Izydorem z Sewilli źródło-
słów z łaciny, greki i hebrajskiego. Są to określenia odnoszące się do rodzenia
dzieci, zaś niemieckie/raw oznacza żonę. Mimo że, jak podkreśla Botsack,
pochodzenie słów w tych językach jest różne (co powoduje trudności w ich
odczytaniu), z przytoczonych przez niego przykładów wynika, że rola kobiety
określona jest już w samej nazwie. W dalszej części następuje opis stworze-
nia niewiasty i grzechu pierworodnego. Rozważana jest także kwestia, czy
kobieta może być obdarzona łaską Bożą (autor podaje jako przykład postaci
świętych).
1699; http://reader.digitale-sammlungen.de/de/fsl/object/display/bsbl 1054013_00005.html [dostęp:
4.04.2016],
11 Botsack, Moralia Gedanensia..., s. 662-668.
12 Joannes Lodovico Vives, De Institutione Feminae Christianae, liber primus, Lejda 1996.
13 Podobną wymowę miał jeden z pierwszych traktatów poświęconych tej samej tema-
tyce - cieszący się równie dużą popularnością De re uxoria, napisany przez Francesco de Barbaro
w 1416 r. dla Lorenza de Medici z okazji jego małżeństwa z Ginewrą Cavalcanti, zob. Francesco
Barbaro, On wifely duties [w:] The Early Republic: Italian Humanists on Government and Society,
ed. Benjamin G. Kohl, Ronald G. Witt, Elisabeth B. Welles, Manchester 1978, s. 181.
14 Wydane w Hannoverze w 1614 r., zob. Catalogus selectissimorum rarissimorumq[ue]
librorum, instructissimce bibliothecce consultissimce viri dn. Reinholdi Curicke, Reip. Gedanensium
secretarii meritissimi. Biblioteka Królewska w Kopenhadze, sygn. 79 II, 127, http://www.kb.dk/
books/aesaml/2011/sep/00005/ [dostęp: 4.04.2016],
Przedstawienia
cnót
kobiecych...
23