DOI Heft:
II. Z dziejów malarstwa
DOI Artikel:Mroczko, Teresa: Geneza ikonografii Apokalipsy wrocławskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13395#0054
TERESA MROCZKO
GENEZA IKONOGRAFII APOKALIPSY WROCŁAWSKIEJ
Î
ZESPÓŁ ROZPATRYWANYCH RĘKOPISÓW
Dotychczasowe badania nad genezą, ikonografii cyklu Apokalipsy w komentarzu Aleksandra nie
dały wyczerpującej odpowiedzi na pytanie, jaki rękopis bądź jaka grupa rękopisów względnie jaki typ
archetypu zaważyły na wyobrażeniach znajdujących się w naszym komentarzu. Stąd potrzeba ponow-
nego rozpatrzenia tego problemu w ramach niniejszego artykułu1.
Pojęcie typu i grupy
Pojęcie typu, silnie już zakorzenione w badaniach nad ilustracjami Apokalipsy, choć nic zawsze w nich
spotykane jako termin, ma szersze znaczenie od pojęcia grupy. Najogólniej rzecz biorąc, typ wyróżnia
się zespołem charakterystycznych i powtarzających się cech, przejawiających się głównie w określonych
kształtach i schematach kompozycyjnych, utrwalonych tradycją artystyczną2. Grupa stanowi szereg
rękopisów zawierających określone modyfikacje typu. Rękopisy jednej grupy posiadają wspólne im
odrębne cechy, a jednocześnie powtarzają ogólny schemat typu.
W odniesieniu do problematyki ilustrowanych Apokalips podstawową publikacją w tym zakresie
jest praca W. Neussa, poświęcona głównie problematyce Beatusów hiszpańskich3. Neuss wprowadził
podział przedgotyckich Apokalips iluminowanych na trzy określone, różniące się od siebie genezą, ilością
i charakterem scen typy: hiszpański, włoski i starogałijski. Pierwszy typ, hiszpański, reprezentują liczne
komentarze Beatusa z Liebana. Neuss podzielił Apokalipsy Beatusa na dwie grupy, których dwa wypro-
wadzone z archetypu nieznane pierwowzory musiały różnić się genezą form stylowych, ilością przedsta-
wień, ikonografią bądź kompozycją niektórych scen, o czym świadczą pochodzące od nich rękopisy.
Drugi typ, nazwany przez Neussa włoskim, występuje, według tego autora, w pięciu rękopisach
Apokalipsy: z Valenciennes, Bibliothèque Municipale (Ms. 99), oraz z Bibliothèque Nationale w Paryżu
(Nouv. acq. lat. 1132), w IV tonde Biblii z S. Pere de Roda z początkowymi ilustracjami Apokalipsy,
przechowywanym w Bibliothèque Nationale w Paryżu (lat. 6), w słynnej Apokalipsie z bamberskiej
Staatsbibliothek (A II 42) oraz w Beatusie z berlińskiej Staatsbibliothek (Theol. fol. 561).
Do typu drugiego należałoby zaliczyć także pominięte przez Neussa dwie kopie Apocalypsis depictus
z powstałej około r. 1120 Liber Floridtts Lamberta z St-Omer. Pierwsza z nich, z końca wieku XII, przc-
1 Artykuł niniejszy stanowi skrócony przedruk II rozdziału pracy doktorskiej pt. Studia nad Apokalipsą wrocławską, wyko-
nanej w 1964 r. pod kierunkiem prof. dr. M. Walickiego w Instytucie Historii Sztuki UW. Przedruk pomija analityczną część
opisową rozdziału.
2 Pór. L. Kalinowski, Treści ideowe i estetyczne Drzwi Gnieźnieńskich, [w:] Drzwi Gnieźnieńskie, pod red. M. Walic-
kiego, t. 2, Wrocław 1959, s. 12—13.
3 W. Neuss, Die Apokalypse des hl. Johannes in dci altspanischen und altchristlichen Bibel-Illustration, das Problem des Beatus
Handschriftcn, t. 1—2, Munster in Westf. 1931.
GENEZA IKONOGRAFII APOKALIPSY WROCŁAWSKIEJ
Î
ZESPÓŁ ROZPATRYWANYCH RĘKOPISÓW
Dotychczasowe badania nad genezą, ikonografii cyklu Apokalipsy w komentarzu Aleksandra nie
dały wyczerpującej odpowiedzi na pytanie, jaki rękopis bądź jaka grupa rękopisów względnie jaki typ
archetypu zaważyły na wyobrażeniach znajdujących się w naszym komentarzu. Stąd potrzeba ponow-
nego rozpatrzenia tego problemu w ramach niniejszego artykułu1.
Pojęcie typu i grupy
Pojęcie typu, silnie już zakorzenione w badaniach nad ilustracjami Apokalipsy, choć nic zawsze w nich
spotykane jako termin, ma szersze znaczenie od pojęcia grupy. Najogólniej rzecz biorąc, typ wyróżnia
się zespołem charakterystycznych i powtarzających się cech, przejawiających się głównie w określonych
kształtach i schematach kompozycyjnych, utrwalonych tradycją artystyczną2. Grupa stanowi szereg
rękopisów zawierających określone modyfikacje typu. Rękopisy jednej grupy posiadają wspólne im
odrębne cechy, a jednocześnie powtarzają ogólny schemat typu.
W odniesieniu do problematyki ilustrowanych Apokalips podstawową publikacją w tym zakresie
jest praca W. Neussa, poświęcona głównie problematyce Beatusów hiszpańskich3. Neuss wprowadził
podział przedgotyckich Apokalips iluminowanych na trzy określone, różniące się od siebie genezą, ilością
i charakterem scen typy: hiszpański, włoski i starogałijski. Pierwszy typ, hiszpański, reprezentują liczne
komentarze Beatusa z Liebana. Neuss podzielił Apokalipsy Beatusa na dwie grupy, których dwa wypro-
wadzone z archetypu nieznane pierwowzory musiały różnić się genezą form stylowych, ilością przedsta-
wień, ikonografią bądź kompozycją niektórych scen, o czym świadczą pochodzące od nich rękopisy.
Drugi typ, nazwany przez Neussa włoskim, występuje, według tego autora, w pięciu rękopisach
Apokalipsy: z Valenciennes, Bibliothèque Municipale (Ms. 99), oraz z Bibliothèque Nationale w Paryżu
(Nouv. acq. lat. 1132), w IV tonde Biblii z S. Pere de Roda z początkowymi ilustracjami Apokalipsy,
przechowywanym w Bibliothèque Nationale w Paryżu (lat. 6), w słynnej Apokalipsie z bamberskiej
Staatsbibliothek (A II 42) oraz w Beatusie z berlińskiej Staatsbibliothek (Theol. fol. 561).
Do typu drugiego należałoby zaliczyć także pominięte przez Neussa dwie kopie Apocalypsis depictus
z powstałej około r. 1120 Liber Floridtts Lamberta z St-Omer. Pierwsza z nich, z końca wieku XII, przc-
1 Artykuł niniejszy stanowi skrócony przedruk II rozdziału pracy doktorskiej pt. Studia nad Apokalipsą wrocławską, wyko-
nanej w 1964 r. pod kierunkiem prof. dr. M. Walickiego w Instytucie Historii Sztuki UW. Przedruk pomija analityczną część
opisową rozdziału.
2 Pór. L. Kalinowski, Treści ideowe i estetyczne Drzwi Gnieźnieńskich, [w:] Drzwi Gnieźnieńskie, pod red. M. Walic-
kiego, t. 2, Wrocław 1959, s. 12—13.
3 W. Neuss, Die Apokalypse des hl. Johannes in dci altspanischen und altchristlichen Bibel-Illustration, das Problem des Beatus
Handschriftcn, t. 1—2, Munster in Westf. 1931.