Rocznik Historii Sztuki (7.1969)

SPRAWOZDANIE

Z PRAC NAUKOWYCH KOMITETU NAUK O SZTUCE W LATACH 1965—1966

Rok 1965

W CIĄGU 1965 R. ODBYŁY SIĘ TRZY POSIEDZENIA NAUKOWE (17 LUTEGO, 23 KWIETNIA, 5 CZERWCA),
KTÓRYM PRZEWODNICZYŁ PROF. DR KSAWERY PIWOCKI

Posiedzenie plenarne w dniu 17 lutego 1965 r.

Referat prof. dr Zofii Lissa O istocie cytatu muzycznego. Poniżej zamieszczamy streszczenie opra-
cowane przez Autorkę.

Problem cytatu muzycznego nie posiada w literaturze muzykologicznej ani estetycznej swego opra-
cowania—poza całkiem sporadycznymi wzmiankami. Podejmuję go tutaj po raz pierwszy1.

Cytat muzyczny,, tj. włączenie wybranego fragmentu cudzego dzieła muzycznego w określonych
celach estetycznych do nowego utworu, stanowi jedną z wiciu metod, jakie zna historia muzyki, wyko-
rzystania zastanych dzieł muzycznych, tj. antefaktów, w procesie kompozytorskim. Przez antefakta mu-
zyczne rozumiem całościowe, muzycznie sensowne struktury dźwiękowe, które istniały jako samodzielny
utwór względnie fragment utworu przed powstaniem nowego dzieła, a teraz zostają włączone w nowe
dzieło z nowymi zadaniami artystycznymi. Dzieje muzyki znają wiele sposobów wykorzystania tychże:
a) wielogłosowe opracowania chorału gregoriańskiego we wczesnym średniowieczu; b) nawarstwianie
nad sobą samoistnych melodii wraz z ich tekstami w siedemnastowiecznym motecie oraz późniejsze
quodlibety XVII i XVIII w.; c) technika parodyjna, tj. budowanie nowej kompozycji w oparciu o wie-
logłosowy model innej, wcześniejszej kompozycji (XV—XVIII w.); d) włączanie już to obcych, już też
własnych fragmentów dawniejszych kompozycji z nowymi tekstami do nowej, służące poczynaniom
parodii, satyry muzycznej (opery XVTIIw.); e) opery-pastisze, modne w XVIII i XIX w., złożone
z fragmentów obcych dzieł; f) transkrypcje instrumentalne dzieł wokalnych (XVI w.) i późniejsze wir-
tuozowskie instrumentalne transkrypcje dzieł wokalnych, fantazje na obce tematy itp. ; tu należą też —
g) forma wariacyjna, rozwijająca tok własny w oparciu o cudzy temat; h) stylizacja, przyjmująca nie-
które cechy modelu i krzyżująca je z cechami nowego stylu kompozytorskiego; i) interpretacja kompo-
zytorska, poddająca konkretne utwory minionych wieków obróbce we współczesnych kategoriach styli-
stycznych; na pograniczu ostatnich typów leży też metoda j) metamorfozy, przetwarzająca obcy materiał
tematyczny w charakterze impulsu; odmienną metodą, która pojawia się w muzyce najpóźniej i pełni
szereg swoistych funkcji estetycznych, jest k) cytat muzyczny.

Cytat pojawia się w różnych gatunkach sztuki (poza tym i w nauce, ale w innych funkcjach) dopiero
wtedy, kiedy osadziło się w świadomości twórców i odbiorców poczucie wartości zastanych dóbr kul-
turalnych, świadomość ich odrębności w stosunku do nowo powstających dzieł i świadomość ich skom-
plikowanych stosunków wzajemnych, wśród których dzieło dawne w ramach nowego może być nosi-
cielem swoistych zadań artystycznych, jakich nie pełniło w ramach kompozycji macierzystej. Cytat wy-

1 W międzyczasie ukazał się tom moich prac z estetyki muzycznej pt. Szkice z estetyki muzycznej (Kraków 1965 PWM
s. 308), w który włączona jest moja obszerna praca na ten temat. Autoreferat wygłoszony w Komitecie Nauk o Sztuce PAN
w marcu 1965 r. — a tu podany w bardzo znacznym skrócie — stanowił jedynie jej fragment.

V