Rocznik Historii Sztuki (7.1969)

TADEUSZ ADAMOWICZ

STANISŁAWA WYSPIAŃSKIEGO „CNOTY I WYSTĘPKI"*

PRZEKAZY

Pierwsze wiadomości o zamierzonej pracy zawdzięczamy listom Wyspiańskiego do Karola Masz-
kowskiego, pisanym u schyłku 1890 r. Czternastego grudnia donosi:

Biorę się również do szyb mariackich, mianowicie będę przygotowywał rysunki do jednego okna od strony ulicy
Floriańskiej — tuż koło ołtarza; właśnie byłem tam dzisiaj studiować dalej szyby za ołtarzem Wita Stwosza — na tej
podłodze naumyślnej, i zastałem tam Mehoffera, który również będzie szyby wykonywał[...]1.

Próbuję obecnie wykonywać szyby, te, które niegdyś rysowałem, i byłem je już kolorowane prezentować u Ma-
tejki, i powiedział mi, iż są zupełnie dobre, co zrozumiesz, że mnie ucieszyło2 —

relacjonuje w pięć dni później; lecz już następnego dnia:

[...] trzy próby szyb, jakie zrobiłem, w zestawieniu razem wydały się cokolwiek za blade — za delikatne, za mało
kolorystyczne3;

[...] w oczach mi się wciąż roi owe trzydzieści trzy szyb kolorowych, które mam skomponować4, a mój karton
akwarelowy patrzy się na mnie ze ściany[...]5.

23 grudnia pisze:

Byłem u Matejki dzisiaj po południu[...] i prezentowałem znów nową szybę. [Lecz już w dalszej części listu zwie-
rza się:] z tych szyb, które zrobiłem, jestem zupełnie niekontent i nie wiem wobec tego, czy się do nich jeszcze będę
zabierał6.

Ile tych „szyb" zostało ostatecznie skomponowanych, nie wiemy. Zachował się jedynie ów „pa-
trzący ze ściany[...] karton akwarelowy". Pisze o nim Władysław Łuszczkiewicz, relacjonując prace
w kościele Mariackim:

[...] Wyspiański znakomity złożył dowód głębszych pojęć artyzmu średniowiecznego, przygotowując pomysł do
witraży, jakie [...] wypełnić mają całkowicie jedno z okien najbliższych w. ołtarza, a sąsiednie trzech dawnych, kolo-

* Artykuł ten powstał na marginesie prac nad twórczością Józefa Mehoffera. Zidentyfikowanie przypisywanego mu
dotychczas projektu witraża jako dzieła Stanisława Wyspiańskiego narzucało konieczność określenia jego znaczenia i miejsca
w oeuvre poety-malarza. Zafascynowanie konfrontacją młodzieńczej kompozycji malarskiej z dorobkiem literackim autora
Akropolis, Nocy listopadowej i Studium o Hamlecie sprawiło jednak, że strona plastyczna szkicu nie została podjęta w stopniu,
na jaki zasługuje.

Przedstawiony tu tekst jest nieznacznie rozszerzoną wersją referatu wygłoszonego w dniu 5 VI 1965 na posiedzeniu
Komitetu Nauk o Sztuce PAN. Za udział w dyskusji i życzliwe uwagi pragnę w tym miejscu gorąco podziękować: dr Ewie
Chojeckiej, dr. Andrzejowi Jakimowiczowi, dr. Wiesławowi Juszczakowi, mgr Marii Liczbińskiej, dr Anieli Łempickiej,
dr Teresie Mroczko, prof. dr. Ksaweremu Piwockiemu, mgr Zofii Rozanow, doc. dr. Andrzejowi Ryszkiewiczowi,
prof. dr. Jerzemu Sienkiewiczowi, doc. dr. Stanisławowi Wilińskiemu.

1 S. Wyspiański, List do Karola Maszkowskiego z 14X111890, „Lamus", wiosna 1909, z. 2, s. 242.

2 Tenże, List do Karola Maszkowskiego z 19X111890, tamże, s. 244.

3 Tenże, List do Karola Maszkowskiego z 20X111890, tamże, s. 246.

4 Poza trzema już skomponowanymi; zob. list poprzedni.

5 S. Wyspiański, List do Karola Maszkowskiego z 21X111890, „Lamus", 1909, z. 2, s. 247.

6 Tenże, List do Karola Maszkowskiego z 23 XIIH90, tamże, s. 250.