DOI Heft:
II. Z dziejów malarstwa
DOI Artikel:Kępiński, Zdzisław: Madonna kanclerza Rolin
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13395#0114
ZDZISŁAW KĘPIŃSKI
MADONNA KANCLERZA ROLIN
Madonna kanclerza Rolin, perła zbiorów Luwru, jest w rozwoju stylu malarskiego szczytowym
dziełem Jana van Eyck.
Pragnienie drobiazgowego przedstawienia rzeczywistości, tak znamienne dla XV stulecia, zostało
tu zaspokojone z finezją przewyższającą dzieła miniaturzystów. Obowiązek monumentalnej prezentacji,
stanowiący jak gdyby drugi biegun wymagań epoki, kompozycja spełnia z godnością i niewymuszoną,
ale uroczystą powagą. Przestrzeń i światło znalazły rozwiązanie o sugestywności idealnej. Jeżeli bowiem
wykres skrótów przestrzennych wykazuje drobne odchylenia od zasady zbieżności w jednym punkcie
horyzontu, to różnice te, wykrywalne instrumentalnie, leżą już poza progiem sprawdzalności zmysłowej,
a więc nie są odczuwalne przez patrzącego. Natomiast ważna dla optycznego przeżycia prze-
strzeni stopniowa degradacja waloru barwnego przedmiotów w miarę ich oddalania się w iluzyjną głąb
przeprowadzona została w tym obrazie z konsekwencją, która w całym stuleciu nie znajduje równych
sobie. Światło powstające z oświetlenia krajobrazu słońcem popołudnia i światło idące ze stopniowa-
nego blasku barwnej materii farb stwarza nastrój, który przy całej naturalności przedstawienia wynosi
je do rzędu zjawisk niemal ponadnaturalnych.
W pięknych słowach ujął ten nastrojowy współczynnik malarskiego działania obrazu Charles
de Tolnay: Sans se détacher des contingeances de la nature, il suspend la durée et crée un monde à la fois réel
et impérissablef...]. On comprend alors l'éclat surnaturel qui dans cette oeuvre enveloppe tous les objets. Les passions
sont éteintes dans cet univers immuable ou les hommes, détachés des soucis, participent à la béatitude qui émane
des choses1.
Odetchnijmy przez chwilę atmosferą tej ciszy, poddajmy się jeszcze przez moment spokojowi,
jakim tchną owi ludzie „wyzbyci swych trosk".
Kiedy odsuniemy z powierzeniu obrazu niedostrzegalną i dotąd nie dostrzeżoną zasłonę historyczną
przedstawionej sceny, ujrzymy w tym samym krajobrazie miasta tych samych ludzi z oczyma rozwar-
tymi trwogą śmierci, usłyszymy dramatyczny ich krzyk i szczęk brom, a most tak harmonijnymi łukami
przekraczający rzekę kapać będzie krwią.
Będą to jednak wydarzenia poprzedzające powstanie obrazu o lat 16.
Daleką i krwawą drogę przejdzie w międzyczasie historia Francji, owi zaś dwaj, w maleńkich
figurkach przedstawieni na spacerze wzdłuż blankowanych murów, dojdą wreszcie do wspólnie wyzna-
czonego przed laty celu.
Obraz powstanie jako ex v oto za osiągnięcie tego celu.
Obraz zamówiony został u Jana van Eyck przez kanclerza Burgundii, Nicolas Rolina, w końcu
1435 r. jako dowód wdzięczności Marn za zawarcie w Arras pokoju między królem Francji, Karolem VII,
a księciem Burgundii, Filipem Dobrym. W traktacie podpisanym w Arras 21 septembre 1435 Karol VII
został zmuszony do uznania swej winy i odpowiedzialności za zabicie w jego obecności w czasie, gdy
był jeszcze tylko następcą tronu — delfinem, na moście w Montereau-faut-Yonne 10 septembre 1419
1 Ch. de Tolnay, Le Maître de Flémalle et les frères Van Eyck, Bruxelles 1939, s. 30.
MADONNA KANCLERZA ROLIN
Madonna kanclerza Rolin, perła zbiorów Luwru, jest w rozwoju stylu malarskiego szczytowym
dziełem Jana van Eyck.
Pragnienie drobiazgowego przedstawienia rzeczywistości, tak znamienne dla XV stulecia, zostało
tu zaspokojone z finezją przewyższającą dzieła miniaturzystów. Obowiązek monumentalnej prezentacji,
stanowiący jak gdyby drugi biegun wymagań epoki, kompozycja spełnia z godnością i niewymuszoną,
ale uroczystą powagą. Przestrzeń i światło znalazły rozwiązanie o sugestywności idealnej. Jeżeli bowiem
wykres skrótów przestrzennych wykazuje drobne odchylenia od zasady zbieżności w jednym punkcie
horyzontu, to różnice te, wykrywalne instrumentalnie, leżą już poza progiem sprawdzalności zmysłowej,
a więc nie są odczuwalne przez patrzącego. Natomiast ważna dla optycznego przeżycia prze-
strzeni stopniowa degradacja waloru barwnego przedmiotów w miarę ich oddalania się w iluzyjną głąb
przeprowadzona została w tym obrazie z konsekwencją, która w całym stuleciu nie znajduje równych
sobie. Światło powstające z oświetlenia krajobrazu słońcem popołudnia i światło idące ze stopniowa-
nego blasku barwnej materii farb stwarza nastrój, który przy całej naturalności przedstawienia wynosi
je do rzędu zjawisk niemal ponadnaturalnych.
W pięknych słowach ujął ten nastrojowy współczynnik malarskiego działania obrazu Charles
de Tolnay: Sans se détacher des contingeances de la nature, il suspend la durée et crée un monde à la fois réel
et impérissablef...]. On comprend alors l'éclat surnaturel qui dans cette oeuvre enveloppe tous les objets. Les passions
sont éteintes dans cet univers immuable ou les hommes, détachés des soucis, participent à la béatitude qui émane
des choses1.
Odetchnijmy przez chwilę atmosferą tej ciszy, poddajmy się jeszcze przez moment spokojowi,
jakim tchną owi ludzie „wyzbyci swych trosk".
Kiedy odsuniemy z powierzeniu obrazu niedostrzegalną i dotąd nie dostrzeżoną zasłonę historyczną
przedstawionej sceny, ujrzymy w tym samym krajobrazie miasta tych samych ludzi z oczyma rozwar-
tymi trwogą śmierci, usłyszymy dramatyczny ich krzyk i szczęk brom, a most tak harmonijnymi łukami
przekraczający rzekę kapać będzie krwią.
Będą to jednak wydarzenia poprzedzające powstanie obrazu o lat 16.
Daleką i krwawą drogę przejdzie w międzyczasie historia Francji, owi zaś dwaj, w maleńkich
figurkach przedstawieni na spacerze wzdłuż blankowanych murów, dojdą wreszcie do wspólnie wyzna-
czonego przed laty celu.
Obraz powstanie jako ex v oto za osiągnięcie tego celu.
Obraz zamówiony został u Jana van Eyck przez kanclerza Burgundii, Nicolas Rolina, w końcu
1435 r. jako dowód wdzięczności Marn za zawarcie w Arras pokoju między królem Francji, Karolem VII,
a księciem Burgundii, Filipem Dobrym. W traktacie podpisanym w Arras 21 septembre 1435 Karol VII
został zmuszony do uznania swej winy i odpowiedzialności za zabicie w jego obecności w czasie, gdy
był jeszcze tylko następcą tronu — delfinem, na moście w Montereau-faut-Yonne 10 septembre 1419
1 Ch. de Tolnay, Le Maître de Flémalle et les frères Van Eyck, Bruxelles 1939, s. 30.