DOI article:
Biłozór-Salwa, Małgorzata: Teoria tworzenia anamorfoz stożkowych według Jana Ziarnki
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0050
44
MAŁGORZATA BIŁOZOR-SALWA
II. 1. Jan Ziarnko, Para kochanków, 1608, akwaforta, 161 x 259 mm, Fundacja XX Czartoryskich
w 1608 r. przedstawiająca Parę kochanków (il. I)5. Stanisława Sawicka w szczegółowym katalogu prac
rytownika, opublikowanym w 1938 r., jako pierwsza rozpoznała w rycinie o nietypowym kształcie przed-
stawienie anamorficzne, a więc pracę wykonaną przy użyciu deformacji perspektywicznej6 *. Akwaforta
została odbita z płyty w kształcie wycinka koła o promieniu 161 mm i średnicy 259 mm (wycinek nieco
większy od ćwiartki koła) przez zestawienie ze sobą dwóch niezależnych przedstawień. Pierwsze zostało
wykonane bez zniekształceń i rozmieszczone na luku u podstawy wycinka koła. Powiela ono podstawowe
grupy kompozycyjne zaczerpnięte z ryciny Matthiasa Greutera wykonanej według kompozycji Wendela
Dietterlina Moc Wenus1. Ziarnko przedstawił nagą, posągową Wenus - boginię miłości zmysłowej, która
roztaczając swoją moc, czyni z ludzi nierozważnych i ślepych głupców, ulegających potrzebom ciała8.
5 Jedyny znany egzemplarz ryciny pochodzi ze zbiorów Fundacji XX. Czartoryskich w Krakowie (Gabinet Rycin Muzeum
Książąt Czartoryskich), R. 9349. Ze względu na formę anamorfozy praca eksponowana była na dwóch wystawach: D. Folga-Janu-
szewska, Perspektywa. Iluzja. Iluzjonizm. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, kwiecień - maj 1981, s. 32, kat. 10,
il. 8; oraz na wystawie „Powtórka z teorii widzenia”. Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie, 13 września - 1 listopada 2010;
praca nieuwzględniona w materiałach towarzyszących wystawie. Rycina szczegółowo została omówiona w: M. Biłozór-Salwa,
Anamorphosis as a tool in presenting erotic subjects - some remarks on Jan Ziarnko's Lovers, [w:] „The Most Noble of the Senses”:
Anamorphosis, Trompe-L ’Oeil, and Other Optical Illusions in Early Modern Art, ed. L. Zirpolo, Zephyrus Scholary Publications (w dmku).
6 Sawicka, op. cit., s. 153-154, kat. 2. Współczesne badania nad zagadnieniem przedstawień anamorficznych rozpoczyna
wydana po raz pierwszy w 1955 r. fundamentalna praca Jurgisa Baltruśaitisa: J. Baltruśaitis, Anamorphoses: ou perspective curieu-
ses, O. Perrin, Paris 1955 (polskie wydanie: idem, Anamorfozy albo Thaumaturgus opticus, tłum. T. Stróżyński, słowo/ obraz terytoria,
Gdańsk 2009). Do najważniejszych opracowań tematu należą także: F. Leeman, Hidden Images: Games of Perception, Anamorphic
Art., Illusion from the Renaissance to the Present, N.H. Abrams, New York 1976; K.H. Veltman, Studies on Leonardo da Yinci: Linear
Perspective and the Yisual Dimensions of Science and Art, Deutcher Kunstverlag, Miinchen 1986; A. Perez-Gomez, Anamorphosi:
An Annotated Bibliography, McGill University Library, Montreal 1995; I. Hidehir, Due volti de/TAnamorfosi. Prospettiva e „ Yani-
tas”: Niceron, Pozzo, Holbein e Descartes, CLUEB, Bologna 2000; L. Massey, Picturing Space, Displacing Bodies. Anamorphosis
in Early Modern Theories of Perspective, Penn State University Press, 2007. Zagadnienie anamorfozy poruszane było także przez
polskich badaczy. O anamorfozach pisali między innymi: Folga-Januszewska, Perspektywa. Iluzja... ; eadem, Perspektywiczny
traktat J.J. Schiiblera w Muzeum Narodowym w Warszawie. Przyczynek do Historii teorii perspektywy XVI—XVIII w., „Rocznik Muzeum
Narodowego w Warszawie”, 33-34, 1989/90, s. 369 -371; A. Pałka, Mathematics in Art - Anamorphosis. Matematyka w sztuce -
anamorfoza, [w:] Modern research trends of young scientists: current status, problems and prospects, ed. M. Baranowska-Szczepańska,
M. Gołaszewski, Maiuscula: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlu i Usług, Poznań 2012, s. 229-237.
1 Hollstein ’s German engravings, etchings and woodcuts, ed. Tilman Falk, Van Gendt & Co., Amsterdam 1983, Vol. XII, 158-159,
nr 214.
8 Interesującą analizę i interpretację ryciny Greutera opublikowała Katharina Kummerle: K. Kummerle, Sprechende Linien.
Zum Yerhaltnis von Schrift und Bild in der Druckgraphik, nr 4, http://www.kunstgeschichte.unimuenchen.de/ifk/graph_sammlung/linien-
spiele/technik/machtdervenus.html [dostęp: 20.01.2014],
MAŁGORZATA BIŁOZOR-SALWA
II. 1. Jan Ziarnko, Para kochanków, 1608, akwaforta, 161 x 259 mm, Fundacja XX Czartoryskich
w 1608 r. przedstawiająca Parę kochanków (il. I)5. Stanisława Sawicka w szczegółowym katalogu prac
rytownika, opublikowanym w 1938 r., jako pierwsza rozpoznała w rycinie o nietypowym kształcie przed-
stawienie anamorficzne, a więc pracę wykonaną przy użyciu deformacji perspektywicznej6 *. Akwaforta
została odbita z płyty w kształcie wycinka koła o promieniu 161 mm i średnicy 259 mm (wycinek nieco
większy od ćwiartki koła) przez zestawienie ze sobą dwóch niezależnych przedstawień. Pierwsze zostało
wykonane bez zniekształceń i rozmieszczone na luku u podstawy wycinka koła. Powiela ono podstawowe
grupy kompozycyjne zaczerpnięte z ryciny Matthiasa Greutera wykonanej według kompozycji Wendela
Dietterlina Moc Wenus1. Ziarnko przedstawił nagą, posągową Wenus - boginię miłości zmysłowej, która
roztaczając swoją moc, czyni z ludzi nierozważnych i ślepych głupców, ulegających potrzebom ciała8.
5 Jedyny znany egzemplarz ryciny pochodzi ze zbiorów Fundacji XX. Czartoryskich w Krakowie (Gabinet Rycin Muzeum
Książąt Czartoryskich), R. 9349. Ze względu na formę anamorfozy praca eksponowana była na dwóch wystawach: D. Folga-Janu-
szewska, Perspektywa. Iluzja. Iluzjonizm. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, kwiecień - maj 1981, s. 32, kat. 10,
il. 8; oraz na wystawie „Powtórka z teorii widzenia”. Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie, 13 września - 1 listopada 2010;
praca nieuwzględniona w materiałach towarzyszących wystawie. Rycina szczegółowo została omówiona w: M. Biłozór-Salwa,
Anamorphosis as a tool in presenting erotic subjects - some remarks on Jan Ziarnko's Lovers, [w:] „The Most Noble of the Senses”:
Anamorphosis, Trompe-L ’Oeil, and Other Optical Illusions in Early Modern Art, ed. L. Zirpolo, Zephyrus Scholary Publications (w dmku).
6 Sawicka, op. cit., s. 153-154, kat. 2. Współczesne badania nad zagadnieniem przedstawień anamorficznych rozpoczyna
wydana po raz pierwszy w 1955 r. fundamentalna praca Jurgisa Baltruśaitisa: J. Baltruśaitis, Anamorphoses: ou perspective curieu-
ses, O. Perrin, Paris 1955 (polskie wydanie: idem, Anamorfozy albo Thaumaturgus opticus, tłum. T. Stróżyński, słowo/ obraz terytoria,
Gdańsk 2009). Do najważniejszych opracowań tematu należą także: F. Leeman, Hidden Images: Games of Perception, Anamorphic
Art., Illusion from the Renaissance to the Present, N.H. Abrams, New York 1976; K.H. Veltman, Studies on Leonardo da Yinci: Linear
Perspective and the Yisual Dimensions of Science and Art, Deutcher Kunstverlag, Miinchen 1986; A. Perez-Gomez, Anamorphosi:
An Annotated Bibliography, McGill University Library, Montreal 1995; I. Hidehir, Due volti de/TAnamorfosi. Prospettiva e „ Yani-
tas”: Niceron, Pozzo, Holbein e Descartes, CLUEB, Bologna 2000; L. Massey, Picturing Space, Displacing Bodies. Anamorphosis
in Early Modern Theories of Perspective, Penn State University Press, 2007. Zagadnienie anamorfozy poruszane było także przez
polskich badaczy. O anamorfozach pisali między innymi: Folga-Januszewska, Perspektywa. Iluzja... ; eadem, Perspektywiczny
traktat J.J. Schiiblera w Muzeum Narodowym w Warszawie. Przyczynek do Historii teorii perspektywy XVI—XVIII w., „Rocznik Muzeum
Narodowego w Warszawie”, 33-34, 1989/90, s. 369 -371; A. Pałka, Mathematics in Art - Anamorphosis. Matematyka w sztuce -
anamorfoza, [w:] Modern research trends of young scientists: current status, problems and prospects, ed. M. Baranowska-Szczepańska,
M. Gołaszewski, Maiuscula: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlu i Usług, Poznań 2012, s. 229-237.
1 Hollstein ’s German engravings, etchings and woodcuts, ed. Tilman Falk, Van Gendt & Co., Amsterdam 1983, Vol. XII, 158-159,
nr 214.
8 Interesującą analizę i interpretację ryciny Greutera opublikowała Katharina Kummerle: K. Kummerle, Sprechende Linien.
Zum Yerhaltnis von Schrift und Bild in der Druckgraphik, nr 4, http://www.kunstgeschichte.unimuenchen.de/ifk/graph_sammlung/linien-
spiele/technik/machtdervenus.html [dostęp: 20.01.2014],