Rocznik Historii Sztuki (39.2014)

JAN ZIARNKO

PERSPEKTYWA STEREOGRAFICZNA.
CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA*

Przekład Anna Maria Laskowska

Opracowanie naukowe Anna Maria Laskowska i Małgorzata Biłozór-Salwa

NAJJAŚNIEJSZEMU PANU DU VAIR,
NIESKAZITELNEMU STRAŻNIKOWI PRAW* 1

Uczeni powszechnie uważają, że gdy starożytni mędrcy, których z grecka Filozofami nazywamy,
odkrywali jakieś tajniki natury czy sztuki, ukrywali je na różne sposoby i w różnych formach. Co mądrzej-
si Żydzi potwierdzają, że również Mojżesz, sławny wódz Izraelitów, opisując stworzenie nieba i ziemi
w prostych słowach zamknął niezwykłe tajemnice obrzędów. Podobnie też Święty Hieronim dowodzi,
że w Apokalipsie Jana ukrytych jest tyle tajemnic, ile słów. Pominę greckich mędrców, o niemałej sła-
wie pośród swoich, jak również naszych filozofów i uczonych poetów, którzy włożywszy wiele trudu
w pisanie rozmaitych historii, za pomocą przemyślnego konceptu, tą samą opowieścią jedno przekazali
ignorantom, a coś zupełnie innego ludziom wykształconym. Nie mogę jednak nie wspomnieć o jednym
człowieku, którego doktrynę uznałem za stosowne wytłumaczyć i wyjaśnić, o boskim Euklidesie, niezwy-
kle doświadczonym i oddanym zgłębianiu nauk matematycznych. On również, w rzeczy samej, zawarł
niezwykłe tajemnice w słowach prostych i krótkich, tak że zgodnie z prawdą mógłbym powiedzieć, iż
w jego księgach ukryto tyle tajemnic, ile słów, które to prawdy, co więcej, nigdy później, przez żadnego
filozofa nie zostały odkryte i ujawnione, ani też wyłożone na piśmie. I choć z braku talentu nie zdołam

Traktat został omówiony w tekście M. Biłozór-Salwa, Teoria tworzenia anamorfoz stożkowych według Jana Ziarnki,
w niniejszym tomie Rocznika.

1 Dedykacja została napisana w duchu hermetyzmu, który zakładał m.in., że istnieje pewna wiedza tajemna, której poznanie
pozwala człowiekowi wyzwolić się z ograniczeń własnej fizyczności i wznieść się na wyższe poziomy świadomości. W Corpus Herme-
ticum (III w. n.e.), zbiorze tekstów greckich służących za podstawę doktryny i będących zapisem objawień boga Hermesa Trismegistosa,
bardzo ważną rolę odgrywała symbolika światła i ciemności jako wiedzy i ignorancji, z której też obficie korzysta Ziarnko w swojej
dedykacji. Ponadto, w tekście można również zauważyć nawiązania do priscatheologia, doktryny charakterystycznej dla hermetyzmu,
która zakładała, że istnieje jedna powszechna teologia, będąca punktem wyjścia dla religii egipskiej, greckiej, żydowskiej i chrześcijań-
skiej i przekazana przez Boga mędrcom już w dawnej Starożytności. Dlatego też nie powinno dziwić, że Ziarnko zestawia obok siebie
i filozofów greckich, i Mojżesza, i św. Hieronima, jak również symbolicznie wiedzę starożytnych Egipcjan (piramida), jako tych, którzy
posiedli daną przez Boga wiedzę, a ponadto - w czym można dostrzec wątki ezoteryczne - jako tych, którzy wiedzę tę mieli celowo
ukrywać, by potem tylko wybrani i wtajemniczeni mogli jej dostąpić. Ziarnko zresztą podobnie stara się swoją wiedzę o perspektywie
celowo ukrywać w bardzo oszczędnym i lapidarnym stylu w części twierdzeń, natomiast w dedykacji i epilogu, poprzez niezwykle
rozbudowane i pełne aluzji zdania, wymagające w tłumaczeniu pewnych uproszczeń, stwarza charakterystyczną dla epoki atmosferę
tajemniczości i mistycyzmu.