Rocznik Historii Sztuki (39.2014)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXXIX
PANWDN, 2014

ANTONI MICHNIK
WARSZAWA

REPREZENTACJE LUDZKIEGO ORGANIZMU
W ILUSTRACJACH PUBLIKACJI FRITZA KAHNA
Z OKRESU REPUBLIKI WEIMARSKIEJ

KRĄG PUBLIKACJI FRITZA KAHNA

Urodzony w 1888 r. Fritz Kahn, z wykształcenia ginekolog, w latach 20. stał się jednym z najważ-
niejszych popularyzatorów nauk ścisłych w Republice Weimarskiej. Opublikował wówczas szereg książek,
spośród których najważniejszą była pięciotomowa Das Leben des Menschen, wydana przez wydawnictwo
Franckh’sche Yerlagshandlung1. Dzięki sukcesowi, jaki odniosła książka, Kahn zyskał rozgłos, który umoż-
liwił mu regularne publikowanie artykułów w prasie. Zmuszony do emigracji po dojściu do władzy przez
NSDAP - znalazł się w Palestynie, a następnie w Paryżu. Współpracował ze szwajcarskim wydawnictwem
Alberta Mullera. W III Rzeszy jego publikacje trafiły na „Listę szkodliwych oraz niepożądanych pism”,
zarekwirowane egzemplarze zostały zniszczone, a Das Leben des Menschen ukazało się pod nazwiskiem
wydawcy pierwszej edycji, Gerharda Venzmera, z dopisaną częścią opisującą wyższość rasy aryjskiej nad
innymi rasami. W obliczu klęski Francji w roku 1940 Kahn wraz z żoną wyemigrował do USA, zabie-
rając ze sobą portfolio ilustracji swoich wcześniejszych publikacji. Tam wydał ponownie opus magnum
w skróconej, dwutomowej wersji jako Man in Structure and Function (1943). Każda z ilustracji opatrzo-
na została sygnaturą „fk©”, co sprawiło, że Kahn stał się posiadającą markę osobą-firmą. W rezultacie
dzisiaj kojarzony jest bardziej z ilustracjami, za których autora jest uważany, niż z treściami zawartymi
w towarzyszących im tekstach.

Franckłfsche Verlagshandlung powstało w 1. połowie XIX w. Założone przez braci Johanna Friedricha
oraz Friedricha Gottloba Franckhów, specjalizowało się w tanich, kieszonkowych edycjach klasycznych
powieści. Po śmierci założycieli, pod koniec XIX w. doszło do zmiany charakteru wydawnictwa, któremu
nadano profil popularnonaukowy. Działałow oparciu o powołane Gesellschaft fur Naturfreunde, którego
członkowie otrzymywali magazyn „Kosmos” oraz mieli prawo do subskrybowania po preferencyjnych
cenach publikacji tworzących serię „Kosmos Bucherei”2. Członkowie stowarzyszenia stanowili podstawową
grupę odbiorców Das Leben des Menschen. Sprzedaż wielotomowej publikacji opierała się na subskrypcji,

1 F. Kahn, Das Leben des Menschen: eine volkstumliche Anatomie, Biologie, Physiologie und Entwicklungsgeschichte des
Menschen Bd I-V, Franckh’sche Verlagshandlung, wyd. 1, Stuttgart 1922-1931 [dalej cyt.: Leben I-V], Kolejne tomy ukazywały się
w latach 1922, 1924, 1926, 1928 i 1931. Do tego, w latach 1926-1927 ,w celu uspójnienia szaty graficznej serii, wydawca opublikował
drugą edycję pierwszych trzech tomów.

2 Comelius Borek zwraca uwagę na to, że w okresie Republiki Weimarskiej wydawnictwo zaczęło intensywnie zajmować się
popularyzacją techniki, co przejawiało się publikacjami dotyczącymi radia oraz sprzedażą zestawów w rodzaju „mały chemik”. C. B o r c k,
Commnnicating the Modern Body: Fritz Kahn ’s Popular Images of Humań Physiology as an Industrialized World, „Canadian Journal of
Communication”, 32, 2007, s. 501.