Rocznik Historii Sztuki (39.2014)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXXIX
PAN WDN, 2014

TOMASZ RATAJCZAK
UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA

WIEŻE MIESZKALNE NA ZAMKU WAWELSKIM
- BADANIA NAD CHRONOLOGIĄ GOTYCKIEJ ARCHITEKTURY

REZYDENCJI KRÓLEWSKIEJ

Der liebe Gott steckt im Detail
Aby Warburg

Niektóre średniowieczne gmachy zamku górnego na Wawelu przetrwały nowożytną przebudowę królew-
skiej rezydencji i po częściowym przekształceniu były nadal wykorzystywane przez ostatnich Jagiellonów.
Podyktowane to było względami praktycznymi, a także być może symboliką gotyckich budowli zamko-
wych, wynikającą z ich formy architektonicznej lub tradycją historyczną łączącą te obiekty z ważnymi
wydarzeniami z przeszłości dynastii panującej. Dlatego zapewne nieprzypadkowo pozostawiono właśnie
wieże Senatorską przy skrzydle południowym i Duńską, wtopioną częściowo we wschodnią elewację
nowej rezydencji1. Być może między innymi charakterystyczna późnogotycka forma Wieży Duńskiej,
nieznacznie tylko zatarta w trakcie przebudowy z czasów Zygmunta Starego, stanowiła później, w latach
30. XIX w., inspirację do nadania całemu zamkowi neogotyckiego kostiumu stylistycznego. Projekt ten nie
został jednak zrealizowany, choć po dwudziestu latach sama Wieża Duńska uzyskała neogotyckie zwień-
czenie z blankami, a kamienne okładziny jej elewacji pokryto terakotowymi laskowaniami2. W tamtym
czasie, z przyczyn obiektywnych, nie zdawano sobie jednak sprawy, jak wiele średniowiecznej substancji
przetrwało w nowożytnych murach zamku, choć w pierwszych naukowych opracowaniach architektu-
ry dawnej rezydencji królewskiej wyraźnie akcentowano jej gotycką fazę3. Dokładne rozpoznanie stanu
zachowania średniowiecznej zabudowy zamku wawelskiego umożliwiły dopiero badania archeologiczne
i architektoniczne, związane z jego restauracją po odzyskaniu przez społeczeństwo polskie w 1905 r.,
i z przerwami prowadzone nadal, już ponad sto lat. Po tak długim okresie można odnieść wrażenie, że

1 O adaptacji średniowiecznych gmachów zamku wawelskiego w trakcie jego nowożytnej przebudowy por. A. Fischinger,
M. Fabiański, Dzieje budowy renesansowego zamku na Wawelu około 1504-1548, Kraków 2009, passim', T. Ratajczak, Mistrz
Benedykt - królewski architekt Zygmunta 1, Kraków 2011, s. 81-253; A. Fischinger, M. Fabiański, The Renaissance Wawel. Buil-
ding the Royal Residence, Cracow 2013, passim', S. Mossakowski, Rezydencja królewska na Wawelu w czasach Zygmunta Starego.
Program użytkowy i ceremonialny. Warszawa 2013, passim; T. To r b u s, Das Kónigsschloss in Krakau und die Residenzarchitektur unter
den Jagiellonen in Polen und Litauen (1499-1548). Baugeschichte, Funktion, Rezeption, Ostfildem 2014 «Studia Jagellonica Lipsiensia»,
t. 18, passim (tam starsza literatura).

2 S. Tomkowie z, Wawel, t. 1: Zabudowania Wawelu i ich dzieje, „Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej”, 4, 1908,
s. 393-394; P. Dettloff, M. Fabiański, A. Fischinger, Zamek królewski na Wawelu. Sto lat odnowy (1905-2005), Kraków
2005, s. 11-12.

3 S.Odrzywolski, Dawny zamek królewski na Wawelu. Materiały do restauracji, z. 1, Kraków 1880; W. Ł u s z c z k i e w i c z,
Trzy epoki sztuki na Zamku Krakowskim. No taty i spostrzeżenia, Kraków 1881.