Rocznik Historii Sztuki (39.2014)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXXIX
PAN WDN, 2014

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI
KOMITETU NAUK O SZTUCE POLSKIEJ AKADEMII NAUK
ZA OKRES OD STYCZNIA 2012 DO LISTOPADA 2012 ROKU

20 stycznia 2012 r. odbyło się zebranie plenarne Komitetu, którego część naukową stanowiło wystą-
pienie dr Aleksandry Lipińskiej zatytułowane Alabastry widne choć zakryte. O kulturowym znaczeniu
materiału”. Autorka wydzieliłą w nim trzy zasadnicze części. W pierwszej zaprezentowała kwestię znaczenia
materiału jako problemu badawczego w piśmiennictwie naukowym historii sztuki. W tekstach źródłowych
do początku XIX wieku materiał oceniano niezbyt wysoko, dopiero w XIX wieku w rozważaniach teo-
retyków architektury do głosu dochodzi dążenie do wyrażenia w dziele architektury prawdy materiału.
Począwszy od arystotelesowskiej formuły materii szukającej swej formy w dziejach przedsięwzięć arty-
stycznych ważny był aspekt szlachetności materiału w wystroju przybytków sakralnych. W wystroju wnętrz
świeckich ten typ materiału świadczył o luksusie przynależnym wysoko urodzonym. Naukowa historia
sztuki na problematykę materiału zwróciła uwagę dopiero od lat 90-tych XX wieku. Na gruncie polskim
pionierską stałą się praca Władysława Tatarkiewicza poświęcona czarnemu marmurowi, dziś badania te
kontynuują Michał Wardzyński i Arkadiusz Wagner. Problematyka materiału stała sie przedmiotem rozważań
Guntera Bandmanna w analizie wystroju kościoła Karola Wielkoego w Akwizgranie, Norberto Gramacini
poddał analizie znaczenia brązu w sztuce średniowiecza, Raf znając wagę materiału w dziełach sztuki
współczesnej poddał analizie ikonologicznej materię w sztuce dawnej, Michael Baxandall przeanalizował
niemiecką rzeźbę z drewna lipowego, zwracając uwagę na szczególny stosunek artystów do tego tworzywa.
Ikonologiczne znaczenie koloru ukazano na przykładzie zmienności barwy okładziny marmurowej kaplicy
Comaro Gianlorenza Beminiego. Problematyka materialności dzieła sztuki stała się szczególnie istotna
dzięki analizom dzieł artystów XX wieku, dla których rodzaj materii był niezwykle istotny w dążeniu do
pełnej wypowiedzi w tworzonym dziele. W drugiej części wystąpienia zaprezentowano dzieje alabastru
jako tworzywa dzieł sztuki od starożytości do czasów współczesnych. Często określano go wymiennie
terminem „marmur” i szczegółowe rozróżnienie minerałów dokonane zostało dopiero po połowie XVIII
wieku. Wykorzystywano alabaster do wytwarzania naczyń na luksusów kosmetyki, jako posadzki, wykła-
dziny, cienkie płyty stosowano do wypełniania otworów okiennych, złoty poblask predestynował wytwory
alabastrowe do wystroju wnętrz kościelnych. Jednak łatwość obróbki powodowała częstsze niż marmur
stosowanie jako materiału rzeźbiarskiego. Na szerszą skalę jest wykorzystywany od późnego średniowie-
cza, zwłaszcza we Francji, jako alternatywa dla rzadkiej i drogiej kości słoniowej. Od 3 ćw. XVI wieku
szczególnie popularne stały się wyroby z belgijskiego Mechelen, i ci niderlandczycy przyczynili się do
szczególnego rozpowszechnienia wyrobów z tego materiału w Europie. W XVII wieku popularne staje się
polichromowanie wyrobów z alabastru. Od II poł XVIII wieku Volterra zasłynęła produkcją przedmiotów
stanowiących luksusowy wystrój salonów wnętrz świeckich, jak i kopiami rzeźb. W Polsce fabrkę wyrobów
alabastrowych uruchomili Czartoryscy w Żórawnie pod Lwowem. Podobnie w XX wieku dominowała
produkcja bibelotów salonowych, jedynie bardziej twórczo materiał ten w tym wieku wykorzystywali
nieliczni artyści angielscy i hiszpańscy. Ostatnim zagadnieniem poruszonym w wykładzie była problema-
tyka interpretacyjna materiału. Jego złocista świetlistość, przezroczystość chętnie wykorzystywana była
w wystroju wnętrz sakralnych ze względu na symbolikę światła wywodzoną z tekstów Starego i Nowego